Kromě situace v Sýrii se dle možností zabýváme i analýzami nejen ekonomické, ale i společenské situace v geograficky sice malém, geopoliticky ale jistě významném Libanonu. Tím spíš, že se země může stát vstupní branou do Sýrie, resp. logistickým předpolím pro tuto dějinnou příležitost. Protože věci se i v tomto regionu dějí v určitých komplexnějších dějinných souvislostech, je nutné pochopit i je. Abychom našim čtenářům tuto možnost nabídli, přetiskujeme s naším organizačním vstupem realizovaný rozhovor s čestnou děkankou Fakulty literatury a humanitních věd Univerzity svatého Josefa v Bejrútu, profesorkou Christine Babikian-Assaf:
Situace v Libanonu se po hospodářské, politické a sociální stránce nadále zhoršuje a libanonská ekonomická krize je nově řazena mezi nejrapidnější propady, které lidstvo zažilo v posledních sto letech. Paní profesorko, kde spatřujete hlavní příčiny současného stavu?
Hlavními příčinami jsou korupce a špatné hospodaření. Netvrdím, že jsou na vině všichni politici a veřejní činitelé, jistě zde máme i politiky, kteří milují tuto zemi, a činitele, kteří svoji práci dělají poctivě. Na druhé straně jsou tu ovšem ti, kteří se starají jen o své vlastní osobní zájmy na úkor veřejného blaha. Rozhodnutí stabilizovat dolar na hodnotě patnáct set libanonských liber bylo z finančního a ekonomického hlediska špatné. Umožnilo totiž Libanoncům, aby si žili nad poměry, protože množství z nich mělo obrovskou kupní sílu. Stát se zadlužoval, aniž by byl produktivní a cokoliv generoval, kromě zahraniční pomoci, která přicházela po válce. Tato pomoc je tématem magisterské práce jedné z mých studentek, která spolupracuje se Světovou bankou. Pomoc se nedostala do cílových oblastí, které ji potřebovaly. Miliardy dolarů nešly na rozvoj oblastí, jako je Akkár. Tohle, stejně jako neschopnost státu splácet dluhy vedlo k zastavení pomoci, přestože tu byla jasná tendence Libanonu pomáhat.
Kde podle Vás mají začít reformy a reálné změny? Jde především o změnu stávajícího politického systému a/nebo o rozvoj lokální výroby a celkový restart ekonomiky?
Stát v první řadě potřebuje odborníky s vizí a hospodářskou strategií pro Libanon. Na univerzitách a v rámci občanské společnosti máme lidi s energií a vynikající vizí, ale bohužel to neplatí, když se přesuneme do center odpovědnosti našeho státu. Opět nechci zobecňovat, i tam se najdou skvělí lidé, ale jejich schopnosti zůstávají nevyužity. Stát nesleduje jakoukoliv strategii. Osobně podporuji myšlenku rozvoje zemědělské a další výroby, zároveň ale nesmíme zapomínat na to, že i odvětví jako cestovní ruch a bankovnictví přinášejí peníze. Není to tak, že by ekonomický model, který jsme v minulosti aplikovali, nebyl v žádném ohledu dobrý a bylo třeba jej jednou pro vždy hodit do koše. V mnoha ohledech můžeme pokračovat, ale zároveň je potřeba podporovat zemědělství, průmysl a další výrobní odvětví. Odpovědnost leží na Libanoncích. Můžeme obviňovat politiky, ale není to pouze jejich vina, jak jsme mohli vidět během poslední krize, kdy si obchodníci monopolizovali spotřební materiál, pohonné hmoty a další zboží, zatímco lidé umírali hlady. Z druhé strany ale zase jistý segment populace prokázal obrovskou míru vlastenectví a nesmírnou štědrost a velkorysost, to nelze popřít. Bohužel jsou tu ovšem ti, kteří jen čekají, aby mohli z krize těžit a obohacovat se na úkor občanů. Běžní lidé nesou svůj díl odpovědnosti ve volbách, jak ti, kteří nevolili, tak ti, kteří volili stávající politickou vrstvu. Někteří nevolí, protože mají pochyby o regulérnosti voleb. Je třeba pracovat na tom, aby byl volební proces zcela transparentní.
Jedním z hlavních požadavků mládeže a občanských skupin během povstání 17. října 2019 byla změna konfesionálního politického systému. Paní profesorko, jaké faktory podle Vás povstání „přerušily“?
Byla jsem jednou z prvních, kdo se k povstání připojil a chodila jsem na demonstrace rok a půl. Přestala jsem, když začala ochranka parlamentu na demonstrující střílet. Málem jsem kvůli tomu přišla o jednu ze svých přítelkyň. Dalším faktorem byla nepochybně covidová epidemie. Současná vládnoucí vrstva ukázala vytrvalost a odolnost, kvůli svým pozicím byli ochotní použít proti lidem sílu. Ozývá se kritika, že revoluce vyžaduje sebeobětování, ale já nejsem připravena zemřít. Jsem vdova a mám rodinu a děti. Změnilo se snad něco v důsledku oběti těch, kteří během povstání zemřeli?
Domníváte se, že na všech úrovních akcelerující kolaps země může vést k dalšímu, ještě rozsáhlejšímu povstání? Většina mládeže a občanských skupin 17. října si dle všeho stále uchovává „revolučního ducha“…
Nemyslím, že by vypukla další revoluce za současné situace, kdy ovládají zemi tito politici a bezpečnostní složky střílející po lidech při sebemenším náznaku nějakého hnutí. Revoluční skupiny pochopily, že musí přejít do další, tedy politické fáze. Tyto skupiny bývají kritizovány, že nejsou jednotné, že každá z nich má svoji politickou a ekonomickou perspektivu, ale to neznamená, že neexistují žádné společné body, na nichž lze stavět, aby se dosáhlo nového Libanonu bez zkorumpovaných představitelů. V této souvislosti bych ráda objasnila svůj názor na politický konfesionalismus. Nejsem v současné době pro jeho zrušení. Koukám na věc coby historička. Na Blízkém východě není jiné země, v níž by fungovalo osmnáct náboženských konfesí, které společně vládnou. V jiných zemích vládne jeden směr, zpravidla patřící k většině. Podívejte, jaké jsou s tím problémy v Iráku. Jediný způsob, jak mít v Libanonu pluralitní vládnutí, je politický konfesionalismus. Budeme-li chtít konfesionalismus zrušit, je třeba začít od politiky jednotného personálního statusu. Dále musíme podporovat sňatky mezi příslušníky různých konfesí. Jakmile budou běžné a vznikne nová generace vzešlá ze smíšených manželství, pak můžeme hovořit o zrušení politického konfesionalismu. Můj otec byl jedním z tvůrců Táʼifské dohody, která se zabývá konfesionalismem a jeho abolicí, ale osobně si myslím, že je na takovou věc zkrátka ještě příliš brzy.
Ve vztahu k nadcházejícím parlamentním volbám se na domácí i mezinárodní úrovni vyskytly obavy, že by mohlo dojít k určitému „bezpečnostnímu incidentu“, který by konání voleb zhatil, a současný parlament by tak nadále fungoval bez platného mandátu, jako se tomu stalo v roce 2009. Je takový scénář dle Vašeho názoru pravděpodobný?
Nevím. Nejsem v pozici, kdy bych mohla odpovědně analyzovat, jestli taková možnost existuje. Pokud by ovšem došlo k prodloužení fungování stávajícího parlamentu, myslím se, že by mohla znovu propuknout revoluce, a to v rozsáhlejší podobě.
Pokud se volby uskuteční v řádném termínu, dojde podle Vás k poklesu zastoupení některých velkých politických stran v parlamentu, a naopak ke zvýšení podílu zastoupení opozičních stran a občanských skupin slibujících „změnu“? Mám na mysli například Libanonské síly, Katáʼib, hnutí Občané státu, ale i další…
To je otázka, na kterou nikdo nezná odpověď. Někteří tomu věří, protože vládnoucí vrstva má strach a stále více lidí nechce jít k volbám, jiní zase tvrdí, že volební účast bude vysoká a mocní budou hrát na konfesionální strunu a budou zastrašovat lidi. Co se týče Libanonských sil, domnívám se, že události v at-Tajúně vedly k posílení jejich pozic mezi křesťany především na úkor Džibrána Básíla a aúnistů. Nevím, jak to celkově dopadne, ale věřím, že dojde k výměně stávající garnitury a zvítězí opozice. Rozložení počtů křesel ovšem zůstane stejné. Ať to dopadne jakkoliv, je určitě lepší, aby se volby uskutečnily. Osobně jsem přesvědčena, že tyto volby přinesou zásadní změnu a zvítězí v nich opozice a noví politici, neboť odpůrců stávající politické vrstvy je velmi mnoho.
Od výbuchu v bejrútském přístavu uplynul více než rok, nic však nenasvědčuje, že bude v dohledné době dosaženo spravedlnosti. Někteří z velkých politických aktérů považují činnost soudního vyšetřovatele Táriqa Bítára za „svévolnou a podjatou“ a domnívají se, že by měl být z kauzy odvolán. Jak Vy sama hodnotíte jeho vyšetřování a vůbec vše kolem výbuchu?
Byla jsem doma, když k výbuchu došlo, a tak jako mnoho dalších lidí jsem slyšela zvuk letadel. Nejsem informovaná a nevím mnoho, ale stejně jako řada ostatních se domnívám, že šlo o izraelskou operaci zaměřenou proti bejrútskému přístavu. Izraelci se obecně chlubí svými operacemi, ale když viděli rozsah tohoto výbuchu, nepřiznali se, neboť si nechtěli udělat problémy u svých podporovatelů včetně Američanů. To je můj názor. Pokud byl v přístavu nitrát za účelem přepravy do Sýrie, určitě se to týká spojenců syrského režimu v Libanonu, tedy Hizballáhu. A rozhodně není v zájmu Hizballáhu, aby vyšly najevo skutečné okolnosti případu, a tudíž soudci Bítárovi brání v činnosti. Podle mě je nestranným a apolitickým vyšetřovatelem a není přípustné, aby do justice takto kdokoliv zasahoval. Osobně Táriqovi Bítárovi věřím. Před několika dny se dostavil Fáris Saʽíd na základě předvolání k soudu v Baʽbdě a řekl, že se nemá čeho bát. Pokud je někdo předvolán a neudělal chybu, neřku-li zločin, proč se nedostaví? Odkud pramení tento problém s justicí? Proč tak nekompromisně žádají zastavení práce soudce Bítára a jeho pokroku ve vyšetřování? Samé otázky…
Na druhé straně, významní politici, jako je šéf Pokrokové socialistické strany Walíd Džunblát, bývalý premiér Saʽd al-Harírí, ale dokonce i současný ministerský předseda Nadžíb Míqátí, považují za nezbytnou internacionalizaci vyšetřování. Co si o tom myslíte? Je internacionalizace případu jedinou možností k dosažení pravdy?
Nemyslím si. Podívejte se na případ vraždy Rafíqa al-Harírího, jehož vrazi jsou stále na svobodě. Ne, nejsem pro internacionalizaci vyšetřování.
Středoškolský učitel Alí Hasan Wahbe před časem veřejně vystoupil s tím, že Francie zařadila tragický výbuch v Bejrútu do školních osnov v rámci geografie pro francouzské maturanty, kteří se mají učit o humanitární krizi a mezinárodní reakci, která události následovala, stejně jako o dusičnanu amonném z hlediska jeho nebezpečnosti, použití a způsobu skladování. Wahbe v souvislosti s tím kritizoval libanonské osnovy, které stále kladou důraz především na dávné události typu působení Džamála Paši a podobně. Co si myslíte o tomto francouzském kroku?
Určitě bych za to Francouze nekritizovala, to by byla naprostá demagogie. Žádný jiný prezident spřátelené země po výbuchu do Libanonu nepřijel, tak jako Emmanuel Macron. Libanon a Francie mají skvělé vztahy. Francouzi mají Libanonce rádi, pomáhají jim, jsou zde společné politické zájmy a historie. Nelze pochybovat o tom, že Macronův příjezd krátce po výbuchu byl velmi důležitým krokem.
A souhlasíte s tím, že by mělo dojít k revizi a úpravě vzdělávacích programů a osnov v Libanonu?
Samozřejmě. Byl vyhotoven plán reformy učebních osnov, ale nebyl realizován. Účastnila jsem se práce na osnovách a učebnicích pro hodiny dějepisu, jenže je to politická záležitost. Politika je ve výuce dějepisu stále tabu. O učebnicích dějepisu a libanonské válce proběhly různé hovory a přednášky. Přednášela jsem na akci organizace KAFA o učebnicích z genderového hlediska a řekla jsem, že historie války by měla být podávána chronologicky, že jako historici nemáme posuzovat a hodnotit, ale spíše podat informace chronologicky, jak se věci odehrávaly. Potom můžeme vidět příčiny a následky, ale musíme slyšet názory ze všech stran. Jak jsem uvedla v přednášce, nikdo si nevybral prostředí, ve kterém se narodil. Jsem Libanonka, která se narodila v arménském pravoslavném prostředí. Kdybych se narodila v sunnitském, šíitském, palestinském nebo jiném prostředí, možná bych válku prožila jinak a můj pohled na události by byl jiný. Univerzita svatého Josefa ve spolupráci s Balamandskou univerzitou a Francouzským institutem dokončila knihu o událostech roku 1868, v níž každá skupina hovoří o svém pohledu na události. Podle mého názoru je takový přístup nejlepší.
Které předměty podle Vás potřebují nejvíce aktualizaci a na jakém základě?
V první řadě dějepis, protože má zásadní vliv na studenty, děti i dospělé. Když přednáším, studenti mi říkají, že by se hodin dějepisu měli účastnit politici, aby občané byli schopni porozumět událostem. Tedy dějepis potřebuje aktualizaci, ale stejně tak zeměpis, filozofie, předměty zaměřené na rozvoj kritického ducha.
Libanon se od svého vzniku odlišoval od ostatních arabských zemí svobodou slova a projevu. Bejrút byl považován za centrum arabského tisku a svobodného vyjadřování. Dnes jsme svědky znepokojivého fenoménu, jakým je předvolávání civilistů, aktivistů a novinářů před vojenské soudy, nemluvě o svévolném zatýkání, které představuje porušování ústavy. Veřejnost se obává o svobody. Paní profesorko, jaký je Váš názor v této záležitosti? Mají se Libanonci obávat, že se jejich země vyznačující se demokracií a svobodou slova a názoru postupně mění na represivní policejní stát?
Takové obavy tu skutečně panují, ale myslím, že prostor pro svobodu projevu v Libanonu zůstává. Libanoncům nemůžete bránit ve svobodném vyjadřování a nemůžete je umlčet.
Doma i zahraničí se s velkým ohlasem setkala výzva maronitského patriarchy Bišáry Butruse ar-Ráʽího k neutralitě Libanonu. Politická angažovanost dle něj postupně vedla zemi do izolace na arabské i mezinárodní úrovni, což přivodilo kolaps libanonské ekonomiky a měny. Souhlasíte s tím, že „zaujatost“ je hlavní příčinou, která Libanon přivedla do současného stavu?
Určitě je jednou z významných příčin.
Patriarcha má tedy pravdu, když říká, že by „neutralita“ vrátila Libanonu ekonomickou prosperitu?
V době, kdy jsem byla vedoucí katedry historie na univerzitě, jsem založila centrum strategických studií, které mělo za úkol dávat doporučení libanonskému státu. Představitelé by měli mít jasnou strategii, zvláště co se týče našeho sousedství se Sýrií. Je nezbytné, abychom měl dobré vztahy se Sýrií navzdory všemu, co se odehrálo v minulosti, ať již před válkou nebo během ní, včetně výbuchu v přístavu a škod na libanonském zboží v důsledku uzavření hranic Syřany. Ve vztazích musí panovat rovnost. Libanon potřebuje dobré vztahy se všemi, Co se týče Izraele, jsem proti normalizaci vztahů s ním, dokud bude utlačovat Palestince. Není jednoduché řídit zemi, která na severu a východě hraničí se Sýrií, na jihu má Izrael, je v ní vedle sebe tolik různých konfesí. Do toho čtvrt milionu Libanonců žije v arabských státech Zálivu, ale jen velmi málo jich žije v Íránu. Jak nejlépe dosáhnout toho, aby žil Libanon v klidu a míru? Je to neutralita? Tak budiž, a proč ne? Musíme komunikovat se svým okolím a zároveň si být vědomi své rozmanitosti. Je snad jiné řešení než mít dobré vztahy se Sýrií, Íránem a arabskými státy Zálivu, aby byli chráněni Libanonci, kteří pracují v zahraničí?
Někteří odborníci a politici zdůrazňují, že budoucnost Libanonu je nedílně propojena s budoucností rozbouřeného Blízkého východu a očekávaným regionálním uspořádáním. Souhlasíte s nimi?
Velmi mě rozesmutnilo, když jsem četla podobnou analýzu. Jako bychom byli bezmocní a nemohli nic dělat, jako by se o našem osudu rozhodovalo v zahraničí. Pokud se Amerika a Rusko dohodnou v nátlaku na Írán a budou požadovat po Hizballáhu, aby předal své zbraně libanonskému státu, bude to zásadní pro další vývoj v Libanonu. Jako Libanonci ale nemůžeme čekat na to, co se odehraje v regionu, a mezi tím trpět krizí, chudobou a úpadkem země ve všech ohledech.
Je podle Vás Libanonská republika v reálném ohrožení?
Jako historička nevěřím, že v rámci regionu budou přepisovány hranice, ačkoliv to mnozí předpovídají. Libanon byl vystaven mnohému, prošel si strastmi a válkami, ale stále je tu. Tato krize může přispět k zvýšení povědomí libanonského lidu. Věřím, že Libanon zítřka bude krásnější, zvláště když pozoruji všechny ty mladé lidi s jejich ambicemi a tím, co pro Libanon hodlají udělat. To, co dělají, mi opravdu dává velkou naději.
Poslední otázka: Jak vidíte budoucnost Libanonu za deset let a co byste vzkázala libanonské mladé generaci?
Jak jsem řekla, domnívám se, že v Libanonu bude lépe. Dřívější kupní síla a finanční situace je minulostí, to je jasné. Mladým lidem bych chtěla vzkázat, ať neodcházejí a neopouštějí Libanon. Nekritizuji ty, kteří odcházejí, aby svým rodinám zajistili jídlo a slušné živobytí, ale potřebujeme schopné a výkonné lidi zde. Také proto, abychom se zbavili zkorumpované politické vrstvy. Nežijeme v ideálním světě, lidé jsou lidé, a když se někdo dostane k moci, rád zapomíná na předešlé ideály. Doufám, že se nám to nestane. Korupčníky je třeba hnát k odpovědnosti. Je třeba začít s reformou soudnictví, modernizovat zákony a armádu, která podporuje justici. Zejména proto, že armáda je jedinou institucí, která tváří v tvář všem výzvám stále stojí jako pevná a soudržná hráz.
مقابلة مع العميدة الفخرية لكليّة الآداب والعلوم الإنسانيّة – جامعة القديس يوسف في بيروت البروفيسورة كريستين بابكيان عسّاف
سيدة كريستين عساف، في ظل تفاقم الوضع الاقتصادي والسياسي والاجتماعي الذي يشهده لبنان، حيث تم مؤخرا تصنيف أزمة لبنان الاقتصادية من ضمن أسوأ الأزمات التي شهدتها البشرية في المئة العام الأخيرة، على حد علمك، ما هي الأسباب الرئيسية التي أوصلت البلاد إلى ما هي عليه الآن؟
الأسباب الرئيسية هي الفساد وسوء الإدارة، ولن أقول جميع السياسيين والموظفين بل هناك بعض السياسيين ممن يحبون هذا البلد، وموظفين يتابعون عملهم بكل إخلاص، وبالمقابل فهناك أشخاص يهمهم مصالحهم الشخصية على حساب المصلحة العامة، كما وأعتقد أنه اقتصاديا وماليا، فإن قرار تثبيت الدولار على سعر 1500 ليرة لم يكن قرارا صحيحا، فقد سمح للبنانيين أن يعيشوا فوق مستواهم، فقد كان لدى فئة كبيرة من اللبنانيين قدرة شرائية هائلة، كما وأن ديون الدولة ودون نتائج على الأرض، بالإضافة إلى المساعدات التي أتت من الخارج بعد الحرب، وهذه المساعدات مشروع لرسالة ماجستير لإحدى طالباتي التي تعمل مع البنك الدولي، فلم تصل هذه إلى المناطق المستهدفة والتي تحتاجها، ومنها مليارات الدولارات التي وصلت لم يتم توظيفها لإنماء المناطق مثل عكار، فمن الأسباب السابقة، فضلا عن عدم قيام الدولة بدفع القروض المتوجبة عليها، وهو قرار خاطئ للغاية، وعلى الرغم من الإتجاه لمساعدة لبنان، إلا أن هذا ساهم في وقف هذه المساعدات .
بناءا على ذلك، من أين وكيف يجب أن تبدأ مسارات الإصلاح والتغيير الحقيقي؟ في السياسية (تغيير النظام السياسي القائم)، في الاقتصاد؟ (تطوير الإنتاج المحلي أو حتى المجتمع؟
أولا يجب أن يكون لدى الدولة أخصائيين لديهم رؤية واستراتيجية اقتصادية للبنان، للأسف، فهناك أشخاص لديهم طاقات ورؤية مميزة في المجتمع المدني والجامعات، لكن عندما نصل إلى مراكز المسؤولية في الدولة، ولا نعمم هنا فهناك بعض الأشخاص المميزين، لا يتم توظيفهم واستغلال هذه القدرات، كما وأن الدولة ليس لديها رؤية استراتيجية، وأنا مع تطوير الإنتاج الزراعي وغيره، ولكن لا يجب أن ننسى أن قطاعات مثل السياحة والمصارف يجلبون الأموال والإستثمارات، أي أن النموذج الإقتصادي الذي كنا ننتهجه في السابق ليس جيدا، وأن نرميه في القمامة، لا بل يمكن الإستمرار في هذا النموذج وتشجيع الزراعة والصناعة وغيرها من القطاعات المنتجة الوطنية. كما وأن المسؤولية تقع على عاتق اللبناني، وقد نلقي باللوم على السياسيين، ولكن وكما شهدنا في الأزمة الأخيرة عندما نجد الإحتكار من قبل التجار والمواطنين لمواد استهلاكية ووقود وغيرها، بينما الناس تموت جوعا، فلا يمكننا القاء اللوم على السياسيين فقط، وبالمقابل هناك شريحة أثبتت وطنيتها وأظهرت عطاء وكرما غير محدودين خلال الأزمات، وبالمقابل هناك شريحة تنتظر لكي تستفيد وتغتني على حساب المواطنين، وهناك مسؤولية على الشعب أيضا في الإنتخابات، سواء الذين لم يقترعوا وأولئك الذين جددوا لهذه الطبقة السياسية، وهناك البعض الذين يشككون في نزاهة الإنتخابات ويميلون إلى عدم الإقتراع، وهنا نشدد على العمل على نزاهة العملية الإنتخابية.
بالحديث عن تغيير النظام السياسي الطائفي، وهو أمر طالبت به المجموعات الشبابية والمدنية خلال إنتفاضة ١٧ تشرين عام ٢٠١٩… سيدة عساف، برأيك، ما هي العوامل الرئيسية التي “أجهضت” الإنتفاضة؟
كنت من أوائل من شارك في الإنتفاضة وقبل محيطي من أصدقاء وغيرهم، وبقيت حوالي سنة ونصف أشارك، ولكن توقفت بسبب حرّاس المجلس الذين أطلقوا النار على المتتفضين، وكدت أخسر إحدى صديقاتي، ولهذا السبب، بالإضافة إلى وباء كورونا، فقد أثبتت هذه الأحداث قوة ومتانة هذه الطبقة وتمسكها بالحكم، فقد استعملت القوة ضد الشعب، وهناك نقد بأن الثورات تتطلب التضحية بالنفس، ولكني لست مستعدة للموت، فأنا أرملة ولدي عائلة وأطفال، وهل تغير شيء نتيجة تضحية من توفي في هذه الإنتفاضة؟
هذا وفي ظل الانهيار المتسارع التي تشهده البلاد على كافة الأصعدة، هل من المحتمل برأيك أن يشهد لبنان انتفاضة أخرى أكثر زخما، خصوصا وأن “هوى الثورة” لا يزال موجودا ضمن معظم المجموعات الشبابية والمدنية التي شاركت في إنتفاضة ١٧ تشرين؟
اذا استمرت الحالة كما هي، مع هؤلاء السياسيين ورجال الأمن الذين يتحكمون بالبلد، وبأقل حراك في الشارع يطلقون النار على الناس، فلا أعتقد أن ثمة ثورة، ولكن المجموعات الثورية فهمت أن عليها الإنتقال إلى المرحلة التالية، أي المرحلة السياسية، وهناك نقد للمجموعات الثورية أنها ليست متحدة، فلكل منها منظوره الإقتصادي والسياسي، وهذا لا يعني أنه لا توجد نقاط وأرض مشتركة لنصل إلى لبنان جديد ودون مسؤولين فاسدين، وفي هذا المجال، أود أن أوضح رأيي حول الطائفية السياسية، فلست حاليا مع إلغاء الطائفية السياسية، فأنا مؤرخة، فليس هناك بلد في الشرق الأوسط لديه 18 طائفة ويجتمع جميعهم في الحكم، في دول أخرى، تحكم طائفة واحدة وبالتأكيد تكون من الأكثرية، مثلا في العراق، فهناك مشاكل، ولكن الطريقة الوحيدة للمشاركة في الحكم في لبنان هي الطائفية السياسية، إنما إن أردنا إلغاء الطائفية السياسية، فعلينا البدء من الأحوال الشخصية الموحدة، ثانيا، بعد ذلك علينا التشجيع على الزواج بين الطوائف المختلفة، وعندما يكثر هذا النوع من الزواج، مع الجيل الجديد الناتج من الزواج المختلط، عندها يمكننا التكلم عن إلغاء الطائفية السياسية، ويتكلمون عن اتفاق الطائف والتي يصادف أن والدي شارك وكان من المشرعين في هذا الإتفاق، وتناول الإتفاق الطائفية السياسية، وإلغاءها، ولكن أعتقد أن الوقت لا زال مبكرا على هذا الأمر.
بما يخص الوضع السياسي القائم والانتخابات البرلمانية المرتقبة، هناك تخوف على المستويين المحلي والدولي من احتمال حدوث “حادث أمني” ينسف الانتخابات، الأمر الذي يؤدي إلى تمديد البرلمان لنفسه كما حدث عام ٢٠٠٩، سيدة كريستين عساف، برأيك، ما هي نسبة احتمال أن يشهد لبنان ذلك السيناريو
لست بموضع المسؤولية، لذا لا أعرف، ولا أستطيع التحليل بإمكانية حصول هذا الأمر، ولكن أعتقد إن قاموا بالتمديد لهذا المجلس، فربما تعود الثورة وبصورة أفضل.
هذا وبحسب تحليلك للوضع السياسي القائم، في حال تم إنجاز الانتخابات في موعدها، هل من المحتمل أن تتكبد بعض الأحزاب السياسية الكبرى تراجعا على مستوى التمثيل البرلماني ونشهد في المقابل ارتفاع نسبة التمثيل لدى الأحزاب المعارضة والمجموعات المدنية “التغييرية”، نذكر على سبيل المثال وليس الحصر، القوات اللبنانية، الكتائب، مواطنون ومواطنات في دولة إلخ…؟
لا أحد يعرف، بعض الأشخاص يعتقدون بهذا الشيء، لأن من بالسلطة خائفين على أنفسهم، وخصوصا أن عدد متزايد من الموطنين يتجه لعدم الإقتراع، وبالمقابل يقول آخرون بالعكس سيقترع الكثيرون، وأن السلطة ستعيد شد العصب الطائفي، وتخويف الناس، بالنسبة للقوات اللبنانية، أعتقد أن أحداث الطيونة ساهمت بتقويتهم في الساحة المسيحية بصورة كبيرة على حساب جبران باسيل والعونيين، والحقيقة بالمجمل لا أعرف ما سيحصل، ولكن أتأمل الا يعود المسؤولون أنفسهم وأن تفوز المعارضة بأكملها، ولكن بالتأكيد فلن يكون هناك “اكتساح” في عدد المقاعد، ولكن مهما كان فإن الإقتراع سيكون أفضل من بدونه، ولكن بالنظر إلى عدد المعارضين لهذه الطبقة السياسية، فلا بد أن تنتج هذه الإنتخابات تغييرا كبيرا وطبقة سياسية جديدة.
بعد انقضاء أكثر من عام على انفجار مرفأ بيروت، يبدو أن تحقيق العدالة لا يزال أمرا بعيد المنال، خصوصا أن هناك أخبار تتكلم عن جهات سياسية كبرى تعتبر التحقيق الذي يقوده المحقق العدلي القاضي طارق بيطار “استنسابي وانحيازي” وعلى هذا الأساس ترى وجوب عزل القاضي بيطار واستبداله … سيدة كريستين عساف، ماذا يحدث بالضبط وهل على حد علمك أن القاضي بيطار بالفعل “استنسابي وانحيازي” في تحقيقاته؟
كنت في المنزل عند حصول الإنفجار، ومثل كثير من الناس سمعت أصوات طيران، ولست ضمن المعلومات، فلا أعرف الكثير، ولكن مثل كثير من الناس أعتقد أنها عملية إسرائيلية استهدفت مرفأ بيروت، ولهذا عندما شاهدت إسرائيل ضخامة النتيجة، فإجمالا الإسرائيليين يتباهون بعملياتهم، فلم يعترفوا بقيامهم بها، خصوصا وأن العديد أيضا يدعمونهم ومنهم أميركا وهذا اعتقادي الشخصي، وإذا كان صحيحا أن وجود النيترات في المرفأ، هو بهدف ترحيله إلى سوريا، وبالتأكيد بوجود حليف النظام السوري في لبنان أي حزب الله، فليس من مصلحته أن تظهر هذه الحقائق، ومن الواضح من عرقلة مسيرة القاضي طارق البيطار، وهو قاضٍ نزيه وسياسيا غير محسوب على جهة معينة، وأمام هذه الجريمة الكبرى، فلا يجوز إيقاف القضاء بهذا الشكل، أنا شخصيا أؤمن بما يقوم به طارق البيطار.
ومنذ يومين مثل فارس سعيد أمام القضاء في بعبدا إثر استدعاء له، قائلا ليس لدي شيء لأخافه، فلم لا يذهب من يستدعيهم القاضي بيطار؟ فإن لم تكن قد ارتكبت خطأ، ولن أقول جريمة، واستدعاك القاضي، فلم لا تذهب؟ فإذن لا بد من أن لديك مشكلة مع القضاء! ولماذا هذا التشدد على وقف عمل القاضي بيطار، وإلى أين توصل بالتحقيق؟ وهنا أضع على كل هذا علامة استفهام.
من جهة أخرى، شخصيات سياسية بارزة مثل رئيس الحزب التقدمي الإشتراكي، وليد جنبلاط ورئيس الوزراء اللبناني السابق، سعد الحريري وحتى رئيس الوزراء نجيب ميقاتي، يعتبرون بوجوب تدويل التحقيق في انفجار مرفأ بيروت… سيدة عساف، ما هو رأيك بهذا الموضوع وهل بالفعل أن تدويل التحقيق هو السبيل الوحيد للوصول إلى الحقيقة؟
برأيي لا، فقد شاهدنا ما حصل بجريمة قتل رئيس الحكومة السابق رفيق الحريري وما حصل، فلست مع تدويل التحقيق، فما زال القاتل طليقا.
بالحديث عن الانفجار المأساوي، كشف منذ فترة أستاذ التعليم الثانوي علي حسن وهبه أنّ فرنسا قد أضافت إلى المنهج التربوي الفرنسي حادثة انفجار مرفأ بيروت وتحديدًا في كتاب الجغرافيا الخاص بصف البكالوريا الفرنسية، حيث يتناول الدرس النجدة الدوليّة الإنسانيّة الطارئة التي تبعت هذه الكارثة على المستويات كافّةً، بالإضافة إلى إلقاء الضوء على مادة نيترات الأمونيوم من ناحية خطورتها واستخدامها وكيفية تخزينها بهدف التوعية، وهو أمر دفع وهبه على انتقاد المنهج اللبناني الّذي ما زال يتناول الأحداث والأخبار القديمة، كالتعريف بجمال باشا…
سيدة عساف، ما هو رأيك بتلك الخطوة الفرنسية؟
لا أعرف ان كانت بمحلها، لا بد أن فيها بعض الديماغوجية، بالإضاءة على دور فرنسا، إلا لقول الحقيقة، فلم يتجه أي رئيس دولة صديقة اتجه نحو لبنان بعد الإنفجار إلا الرئيس الفرنسي إيمانويل ماكرون، وأعرف أن هناك علاقة كبيرة بين لبنان وفرنسا، والشعب الفرنسي يحب اللبنانيين، ويساعدون اللبنانيين، وفي السياسة ثمة الكثير، المصالح وما إلى ذلك، ولا شك أن خطوة ماكرون ومجيئه إلى لبنان بعيد الإنفجار كانت خطوة مهمة للغاية.
هل توافقين بوجوب وضع وتنفيذ خطة لتطوير المناهج التعليمية والتربوية في لبنان؟
طبعا وثمة خطة موجودة وموضوعة لتطوير المناهج ولكنها لم تـُــــنفَّـــذ، ولا يقررونها، فمثلا كتب التاريخ، فنحن حضرنا كتبا ومناهج عدة، ولكنها مسألة سياسية، فلا زالت السياسة توقف حتى كتب التاريخ، وهناك محاضرات ومقابلات تتناول كتب التاريخ وتتناول الحرب اللبنانية، وكان لي مشاركة منذ أيام في محاضرة لمنظمة كفى، عن الكتاب من المنظور الجندري، وقلت لهم، أن تاريخ الحرب يجب أن يؤرخ وفقا للتسلسل الزمني، لأن المؤرخ لا يحكم بأن هذا جيد وهذا غير جيد، بل يقوم بإعطاء المعلومات وبتسلسل زمني وفقا لحدوثها، عندها يمكننا كمؤرخين إعطاء السبب والنتيجة، وبعد ذلك يجب أن نسمع وجهة نظر الأطراف جميعا، وفي الأحداث جميعها، وكما قلت في المحاضرة أن كلا منها يولد في بيئة لا يختارها، فأنا مثلا لبنانية، ولدت في بيئة أرمن أورثوذكس، فإن ولدت في بيئة سنية ام شيعية أو فلسطينية أو غيرها، فربما عشت الحرب بطريقة أخرى، ونظرتي للأحداث مختلفة، وقد أنجزت الجامعة اليسوعية بالتعاون مع جامعة البلمند والمعهد الفرنسي كتابا عن أحداث 1868، وفيها تكلمت كل فئة عن نظرتها للأحداث وبرأيي هذه المقاربة هي الأفضل.
وما هي المواد الرئيسية التي برأيك بأمس الحاجة إلى تحديث /وعلى أي أساس؟
التاريخ بالدرجة الأولى لأنه يتأثر به الطلاب والأطفال والكبار، عندما ألقي محاضرة ، يقول لي الطلاب على السياسيين أن يأخذوا دروسا في التاريخ، وليستطيع المواطن فهم الأحداث فالتاريخ يحتاج للتحديث وكذلك الجغرافيا، والفلسفة وتطوير الروح النقدية Critical Spirit، وغيرها.
لبنان منذ تأسيسه، تميز عن غيره من البلدان العربية بحرية الكلمة والتعبير، حيث كانت بيروت تعتبر منبر الصحافة العربية والكلمة الحرة؛ أما اليوم، نشهد ظاهرة مقلقة متمثلة باستدعاء المدنيين والناشطين والصحافيين إلى المحاكم العسكرية، ناهيك عن التوقيفات التعسفية التي بحسب القانون تعتبر مخالفة للدستور، الأمر الذي من شأنه أن يشكل خطرا كبيرا على الحريات العامة؛ سيدة كريستين عساف، ما هو رأيك بهذا الموضوع، وهل على الشعب اللبناني أن يقلق من أن وطنه يتحول تدريجيا من دولة تميزت بالديموقراطية وحرية الكلمة والرأي إلى دولة بوليسية قمعية؟
هناك خوف من تحول الدولة إلى بوليسية قمعية، ولكن أعتقد أنه يظل هناك هامشا لحرية التعبير في لبنان، فلا يمكنك وقف اللبناني عن التعبير، كما ولا يمكن اسكاته.
لاقت دعوة البطريرك الماروني بشارة بطرس الراعي لحیاد لبنان اهتماما بالغا على الصعيدين المحلي والعالمي، بحجة أن انحياز لبنان السياسي أدّى بشكل تدریجی إلى عزل البلد على الصعیدین العربي والعالمي ما تسبب بانهيار اقتصاد لبنان وعملته، سيدة عساف، هل توافقين على أن “الانحیاز اللبناني” هو السبب الرئيسي الذي أوصل لبنان إلى ما هو عليه الآن؟
هو من الأسباب المهمة التي أوصلت لبنان إلى هنا.
وهل توافقين البطريرك الراعي بأن “حياد لبنان” من شأنه أن یعید البلاد إلى “البحبوحة” الاقتصادية؟ + لماذا/كيف؟
عندما كنت مديرة فرع التاريخ هنا في الجامعة، أسست مركز دراسات استراتيجية، للتقدم بتوصيات للدولة اللبنانية، برأيي، على المسؤولين أن يقوموا بوضع استراتيجية، فوضع سوريا في الجوار، فمن الضروري أن تكون العلاقات مع سوريا جيدة، وعلى الرغم من الماضي بالعلاقة مع سوريا قبل الحرب وأثناء الحرب، ومنها \ أطروحة قدمتها حول المرفأ وما تعرضت له البضائع اللبنانية من تلف نتيجة إقفال الحدود من قبل السوريين للضغط على لبنان، فيجب أن تكون هناك مساواة في العلاقة، ومشاركة حقيقية، وعلى لبنان أن يكون جيدا مع جميع الدول، أما بالنسبة لإسرائيل، فأنا ضد التطبيع طالما يقومون بالتنكيل بالشعب الفلسطيني، فلو كنت مسؤولة ووسط بلد تحده سوريا شمالا وشرقا واسرائيل في الجنوب، ولدي طوائف مختلفة و250 ألف لبناني يعيش في دول الخليج، وبالمقابل عدد قليل للغاية يعيش في إيران، فما الخيار الأفضل للبنان ليعيش بسلام وطمأنينة؟ فهل هو الحياد؟ إذن فليكن، ولم لا، فلا يمكن للبنان قطع صلته مع محيطه بسبب تنوع شعبه وتواصله مع محيطه، فما الحل عدا أن نكون على علاقة طيبة مع سوريا وإيران والخليج بهدف حماية اللبنانيين الذين يعملون في الخارج؟
يعتبر بعض الخبراء ورجال السياسة أن لبنان حاليا متواجد في وسط العاصفة الرملية الجيوسياسية التي تسيطر حاليا على منطقة الشرق الأوسط، حيث لا يزال مصيره -أي لبنان- مرتبطا بالتسويات الإقليمية المرتقبة التي من المفترض أن تحدد مستقبل المنطقة، سيدة عساف، هل توافقين على هذا التحليل؟
أحزن جدا عندما أقرأ هذا التحليل، وكأننا مغلوب على أمرنا، ولا نستطيع القيام بأي شيء، وكأن مصيرنا يتقرر في الخارج، ولكن من المؤكد أنه إن اتفقت أميركا وروسيا على الضغط على إيران ومطالبة حزب الله بتسليم سلاحه للدولة اللبنانية، فهذا أمر مهم للغاية، وجزءا من الحل في لبنان، ولكن لا يمكننا كلبنانيين انتظار ما يحصل في المنطقة، وأن نعاني من الأزمات والفقر والتراجع في قدرات البلاد من كافة النواحي.
وبرأيك هل مصير الجمهورية اللبنانية في خطر حقيقي؟
لا أعتقد وكمؤرخة أن ثمة تغييرا في الحدود في المنطقة، على الرغم من أن كثيرين يعتقدون ويتنبأون بهذا الشيء، لبنان تعرض للكثير وعاش ويلات وحروب، ولكنه لن يزول، وقد تساهم هذه الأزمة بتوعية الشعب اللبناني، وأؤمن بأن لبنان الغد أجمل، خصوصا عندما أشاهد هؤلاء الشباب وطموحهم وما ينوون القيام به لأجل لبنان، وما يقومون بفعله، حقيقة يعطيني أملا كبيرا للبنان.
أخيرا وليس آخرا، كيف ترين مستقبل لبنان بعد عشر سنوات وما هي رسالتك لجيل الشباب اللبناني؟
أعتقد كما سبق وذكرت أن لبنان سيكون أفضل، من المؤكد أن القدرة الشرائية والوضع المالي السابق أصبح من الماضي، ورسالتي للشباب ألا يتركوا ويتخلوا عن لبنان، ولا أنتقد من يترك لبنان ليقدم لعائلته الطعام والعيش الكريم، ولكننا نحتاج مقاومة من نوع آخر، مقاومة ليبقى اللبنانيون في لبنان وأن ينهضوا بلبنان ويحسّنوا فيه، وليتمكنوا من التخلص من هذه الطبقة السياسية الفاسدة، ولكننا لسنا في دنيا خيالية، فالبشر هم البشر، وعندما يصل الشخص إلى السلطة يتناسى ما قبل وعسى ألا نصل إلى هناك، وهذا يتم عبر محاسبة الفاسدين، وأن نبدأ الإصلاح من القضاء وتحديث القوانين والجيش الذي يساند القضاء، وخصوصا وأن مؤسسة الجيش هي الوحيدة التي ما زالت تقف سدا منيعا ومتماسكة أمام التحديات.
