V současném světě, v němž převládá barbarství a bezprávné jednání vůči bližním, považujeme za nanejvýš vhodné připomínat si humanismus a sociální normy, které jsou mu historicky vlastní, stejně tak jako hlasatele jeho ideálů. Humanisty nalezneme ve všech společnostech na této planetě bez ohledu na náboženství či rasu. Vyzývají k lásce a dobru v člověku a stavějí se proti násilí a nespravedlnosti bez ohledu na to, kdo je způsobil a na kom se odehrály.
Humanismus představuje úroveň lidství, jíž někteří dosahují v podobě souboru filozofických a etických názorů, které vyzdvihují hodnotu a kompetenci člověka, ať už v individuální či kolektivní rovině, a obecně kladou důraz na racionální, empirické myšlení na úkor rigidních doktrín, skálopevných přesvědčení či ztuhlých forem náboženství.
Dříve než byl termín humanismus spojen se sekularismem, použil jej v roce 1856 německý historik a lingvista Georg Voigt k popisu hnutí, které působilo s cílem oživit klasickou vzdělanost v duchu italské renesance, a tato definice byla široce přijata.
Historici se shodují, že termín humanismus odpovídá různým definicím, které se objevily k jeho popisu a které zahrnují několik významů, z nichž nejdůležitější je projevování úcty a laskavosti vůči bližním a oceňování hodnoty lidské vzdělanosti. Humanisté chtějí, aby všichni lidé byli v životě úspěšní a šťastní a aby se realizovali. Správná rozhodnutí nebo volby jsou dle humanistů takové, které zlepšují život lidí, a pokud vyvstane problém, ať už na úrovni jednotlivce nebo kolektivu, je zásadní jeho řešení pomocí vědy a logiky. Členitost pojmu humanismus nicméně přináší jisté nejednoznačnosti. Používání termínu bylo často zmatečné, protože se jím v toku času vymezovala různá intelektuální hnutí.
Abychom na problematiku získali komplexnější pohled, vydali jsme se do damašské kanceláře syrského myslitele a badatele Nabíla Ta’me, jenž náš velmi vřele přivítal. Pan Nabíl Ta’me je držitelem doktorátů z humanitních a paralelně technických věd. Vedle toho je poslancem syrského parlamentu. Je významnou osobností syrské, arabské i mezinárodní kulturní scény. Ovládá řadu světových jazyků a pracuje na rozsáhlém kulturním projektu. Dosud vydal dvacet dílů svého velkorysého počinu nazvaného Filosofie intelektuální formace, vedle čehož je autorem řady dalších vědeckých, politických a literárních prací. Má na svém kontě také řadu básnických sbírek, jež recitovali významní syrští a arabští interpreti. Pro toto i pro mnoho dalších aspektů jeho bohatého života jsme s ním vedli následující rozhovor:
Pane doktore, předně vám děkujeme za vřelé přivítání a předáváme vám pozdravy od vedení našeho českého média. Chtěli bychom se s vámi dnes pobavit o termínu humanismus, abychom osvětlili tento pojem a jeho význam v dnešní realitě v Sýrii i celosvětově, pokud byste byl tak laskav.
Především vás vítám a děkuji vám, že se jako vždy vydáváte cestou badatelů, na misi, jejímž prostřednictvím, jak pevně doufám, přineseme prospěch druhým lidem, ať už jsou jakéhokoliv kréda či gusta a ať už je jejich příslušnost jakákoliv. Cílem je povznést lidskost, protože jste si pro tento rozhovor zvolili téma humanismu.
Všimněte si, že lidskost je slovo, které se nyní v uvažování lidí ztrácí. Když se vrátíme k prvnímu stvoření, zjistíme, že první stvoření formy zvané lidská bytost bylo chaotickou formou, to znamená, že na počátku nebyla definována jako lidská bytost, a možná si říkáte, co toto slovo vlastně znamená?
Na počátku byl člověk věcí, to znamená, že si neuvědomoval, že je člověkem, nebyl si vědom svého lidství. Byl stvořenou věcí podobnou ostatním tvorům, viděl stromy, viděl zvířata a rostliny, viděl krásu a byl přítomen ve stvoření ve stavu, v jakém existovali ostatní tvorové. Ve svém intelektuálním bádání jsem definoval stadia, kterými osoba nazývaná člověk prošla v rámci své proměny. První stadium nazývám objektivitou od slova objekt-předmět. Ten není definovaný, takže když mě požádáte, abych vám něco přinesl, tak půjdu a budu přemýšlet, co je ten předmět, ta věc, kterou žádáte? Tak se k vám vrátím a požádám vás, ať definujete věc, kterou chcete, protože věc je neurčitý stav.
V tomto stavu člověk zůstával, dokud se neurčil a nenazval se člověkem, takže odlišil svůj rod od ostatních, tj. odlišil se od zvířat, rostlin a neživých předmětů. To znamená, že si uvědomil, že má intelekt a začal rozlišovat mezi věcmi. Pozoroval a zkoumal tvory a zjistil, že nerozlišují mezi věcmi. Tříbil své myšlení poté, co také poznal, že ostatní tvorové pracují s instinktivním myšlením, zatímco on pracuje s kontemplativním myšlením. Tak přešel od objektivity k humanitě tím, že poznal, rozpoznal a definoval sám sebe. Byl objektem, definoval se jako člověk, definoval rostliny a neživé předměty, a přešel od bestiální teleologické předmětnosti k epistemologické lidskosti. Poté, co si uvědomil, že má intelektuální schopnosti, které převyšují a překonávají jeho okolí, definoval se jako člověk rozumu a logiky a lidského poznání.
A jak dobře víme, poznání předchází specializaci, protože poznání je komplexní stav a věci se nazývají svými jmény. Tedy člověk přešel od anarchie nebo toho, čemu se říká komunalismus, k poznání, protože lidství je stav poznání. A s poznáním začal budovat myšlení a začal pátrat v tajemstvích své existence. Hodně přemýšlel, hluboce meditoval a pronikal do podstaty své existence, a zjistil, že musí mít stvořitele, který se nazývá Bohem – Pánem – Stvořitelem – Věčným – nazvěme ho jakkoli. A věděl, že jej stvořil, aby existoval. A to je velmi důležitý bod, kterým založil všechny duchovní a praktické koncepty.
Vrátíme-li se k objektivitě, nastává situace, kdy se dnes humanistické hnutí bez ohledu na teorie, které se objevily v modernitě, takto nazývá sto let nebo dvě stě let či více. Člověk dosáhl pojmu modernita, neboť není dočasný, ne, spíše je to jeho přechod od toho, co nazval prvotním barbarstvím a prvotním komunalismem k epistemologickému. Až dosud si mnozí z těch, kteří se specializovali na výzkum v této oblasti, neuvědomovali, zda tento člověk, který se objevil v jeskyních, pocházel skutečně z jeskyně? Nebo do ní vstoupil, aby unikl nadvládě přírody, aby unikl bestiím nebo aby unikl moci člověka nad druhým? Člověk definoval všechny věci, včetně své podstaty a svého myšlení, a začal budovat v poznání. To byla první stavba v lidstvu, která se v tomto procesu objevila. Člověk pochopil, co potřebuje za jídlo, pití, ohrazení pro obydlí a určil vztah ke zvířeti – tedy toto se chová a toto se nechová, a toto se jí a toto se nejí, to je škodlivé a to je užitečné – a dal všem věcem jména.
Kdy přesně se člověk od kontemplace a poznání uchýlil k vlastnictví a materialismu?
V mýtech a v duchovních koncepcích je to otázka svatosti. Příběh Kaina a Ábela je znám v islámu, křesťanství i judaismu. Proč Kain zabil svého bratra Ábela bylo tématem nesčetných úvah, rozhovorů a polemik. Dle některých chtěl Kain manželku svého bratra, dle jiných chtěl oběť svého bratra, a vražda Ábela a počátek zla se tak vztahuje k počátku chamtivosti. Osobně nesouhlasím s mnohými názory na tuto otázku. Nesouhlasím, že ho zabil v důsledku chtivosti po jeho manželce či po jeho oběti. Podle mého názoru se jednalo o boj o nástupnictví, ať již otce, rodičů nebo Boha. Bylo bojem o sílu, která zbavuje slabosti. Ábel je člověk a Kain se chce tohoto člověka zbavit ve prospěch vlastnictví absolutní moci, díky níž bude vládnout všemu. Je to velmi senzitivní, ale pokud jdeme do hloubky, víme, co se děje nyní. Vznikla řada teorií o nebi a peklu, logice a jejím opaku, filozofii vládnutí a vládě budované na materiálních silách. Prošli jsme etapami od objektivity po nejaktuálnější chápání lidství.
Po tom všem a po zrodu náboženství, duchovnosti a materialistických idejí a tváří v tvář této obrovské chamtivosti v transgresi je ten, kdo zabije člověka, člověkem, kdo napadne člověka, je člověkem, a kdo okrade člověka, je člověkem.
Komplexní činitel, tedy Stvořitel, nemá s těmito „nelidskými“ lidskými činy nic společného a spolu s nimi se zrodily nejrůznější svátky, jež v konkrétním dni v roce připomínají to, co je v lidech i to, co je přesahuje.
Protiklad mezi zabijákem Kainem a humanitou, jež rodí a buduje, je často nezřetelný, neboť kořen lidstva je jenom jeden. V mechanismech lidského myšlení je mnoho společných rysů, které se přehlížejí, přestože se v současné moderní době hovoří neustále o lidských právech! Právech koho? Sám člověk je tím, kdo útočí, ničí, zabíjí a vede války. Jsou to všechno lidské činy, které jsou zároveň totálním útokem na lidstvo.
Pokračování chystáme
Nadpis pro jazykovou mutaci
دمشق – يونس أحمد الناصر
في عالم اليوم الذي يسود فيه التوحش وظلم الإنسان لأخيه الإنسان وجدنا بأن من المناسب التذكير بالإنسانية والمذاهب الاجتماعية التي اعتنقتها تاريخياً والذين تمت تسميتهم بـ(الإنسانيين) ومذهبهم الانسانوية
والإنسانيين أو الإنسانويين موجودون في كل مجتمع على هذا الكوكب بغض النظر عن دينهم وعرقهم , فهم يدعون للمحبة وخير الإنسان و يناهضون العنف والظلم كائناً من قام به وعلى من وقع.
فالإنسانية(الانسانوية)هي مرتبة يصل إليها بعض البشر – أي أنها مجموعة من وجهات النظر الفلسفية والأخلاقية التي تركز على قيمة وكفاءة الإنسان، سواء كان فردًا أو جماعة، وتفضل عمومًا التفكير والاستدلال (العقلانية، التجريبية) على المذاهب أو العقائد الثابتة أو المنزلة (الإيمانية).
وقبل أن يرتبط المصطلح بالعلمانية، استخدمه المؤرخ الألماني والعالم اللغوي جورج فويت عام 1856 لوصف الحركة التي ازدهرت لإحياء التعلم الكلاسيكي خلال النهضة الإيطالية، وقد لاقى هذا التعريف قبولاً واسعاً.
واتفق المؤرخون على أن المصطلح يسبق التعريفات التي ظهرت لوصفه، والتي تشمل معانٍ عدة، أهمها( إظهار الاحترام والإحسان تجاه رفقائنا من البشر، وتقدير قيمة التعلُّم البشريّ) , والإنسانيون يريدون كل الناس ناجحين وسعيدين في حياتهم ومحققين لذواتهم.
و في الفكر الإنساني القرار أو الاختيار السليم هو القرار الذي يجعل حياة الناس أفضل، وعندما تحدث مشكلة سواء على المستوى الفردي أو الجماعي , يصبح مهماً جداً أن نحلها عن طريق استخدام العلم والمنطق.
تنوع معاني مصطلح الإنسانية جعله غامضاً، فقد كان هناك التباس مستمر باستخدام هذا المصطلح لأن حركات فكرية مختلفة كانت قد عرفت نفسها باستخدامه عبر الزمن.
للمزيد من المعلومات حول هذه المسألة توجهنا إلى مكتب الدكتورالمفكر والباحث السوري نبيل طعمة في دمشق والذي استقبلنا بالحفاوة والتكريم.
و للتعريف بضيفنا فإن الدكتور نبيل طعمة يحمل درجة الدكتوراة في العلوم الانسانية بالإضافة إلى دكتوراة أخرى في الهندسة, كما أنه برلماني سوري , ووجه ثقافي بارز في الساحة الثقافية السورية و العربية و العالمية و هو يتقن عدداً من اللغات العالمية و لديه مشروع ثقافي كبير يعمل عليه و قد أصدر حتى الآن عشرون جزءاً من مشروعه الثقافي بعنوان ( فلسفة التكوين الفكري ) بالإضافة إلى مؤلفات علمية و سياسية و أدبية وأستطيع القول إنه فناناً و شاعراً له عدد من الدواوين الشعرية و غنى له كبار المطربين السوريين و العرب , و غير ذلك الكثير من جوانب حياة الدكتور نبيل طعمة الغنية و المتشعبة , فكان لنا معه الحوار التالي :
السؤال الأول: الدكتور نبيل طعمة بداية نشكركم على حفاوة الاستقبال وننقل لكم تحيات إدارة وسيلتنا الإعلامية التشيكية وننتقل معكم مباشرة للحديث عن العنوان الذي نحمله إليكم وهو (الإنسانية) للإضاءة على هذا المفهوم وأهميته اليوم في واقعنا الحاضر سورياً وعالمياً لو تكرمتم.
الجواب: بداية نرحب بكم، وأشكركم للانتقال دائماً للأمام في رحلة بحث
مهمة نرجو من خلالها أن نفيد الآخر أياً كان مذهبه أو مشربه وأياً كان انتماؤه، فالغاية هي الارتقاء بإنسانية الإنسان كونكم اخترتم لهذه الحوارية هذا العنوان وهو الإنسانية.
لاحظوا بأن الإنسانية هي كلمة أصبحت بحكم المفقود الآن ضمن الفكر البشري , فإذا عدنا إلى النشأة الأولى نجد أن الخلق الأول لهذا الشكل الذي يسمى إنسان كان شكلاً فوضوياً أي أنه في البداية لم يكن يعرف بأنه إنسان , و قد يتبادر لذهنكم ماذا يعني هذا الكلام ؟
فيالبدءكانشيئاً , أي أنه لم يكن يعرف أنه إنسان , شيئا مخلوقاً متشابهاً مع باقي المخلوقات , يرى الشجرة و يرى الحيوان و النبات , ويرى الجمال , وهو موجود بالخليقة في الحالة التي تواجدت بها المخلوقات , و هنا في بحثي الفكري عرَّفت المراحل التي مر فيها التحول لظهور هذه الشخصية التي يطلق عليها الإنسان , فأسميت المرحلة الأولى (الشيئية) وأعني بالشيئية (هي من الشيء) , والشيء غير معرَّف، فإذا طلبت مني أن أحضر لك شيئاً، فذهبت وتفكرت ما هو الشيء الذي تطلبه؟
فعدتإليكوقلت: حدد ما هو الشيء الذي تريده لأن الشيء هو حالة غير معرَّفة.
فبقي على هذه الحالة , إلى أن عرَّف نفسه و أطلق على نفسه إنسان , فمايز جنسه عن باقي الأجناس أي – مايز نفسه عن جنس الحيوان و جنس النبات و جنس الجماد – أي أنه عرف أن لديه فكراً و عقلاً و بدأ يمايز بين الأشياء , ولاحظ و دقق في المخلوقات , فوجدها لا تمايز بين الأشياء, و فرز نفسه بعد أن عرف أيضاً بأن المخلوقات الأخرى تعمل بالفكر الغريزي, بينما هو يعمل بالفكر القيادي التأملي, فانتقل من الشيئية إلى الإنسانية , لأنه عرف و تعرَّف و عرَّف نفسه , فكان شيء فعرَّف نفسه أنه إنسان و عرّف النبات و الجماد , و هنا انتقل من الشيئية الغائية البهيمية إلى الإنسانية المعرفية , و بعد أن استوعب أن لديه قدرات فكرية فاقت و تفوقت على محيطه فعرَّف نفسه بأنه إنسان العقل و الفهم و المنطق و إنسان المعرفة .
ونعلم جميعاً بأن المعرفة هي سابقة على التخصص – لأن المعرفة هي حالة شمولية , وتطلق على الأشياء مسمياتها , أي (انتقل من الفوضوية أو ما يسمى المشاعية إلى المعرفة ), لأن الإنسانية هي حالة معرفية , وبالمعرفة بدأ يبني فكراً , وبدأ يبحث في أسرار موجوداته , ففكر كثيرا وتأمل عميقا ودخل إلى جوهر وجوده , فوجد بأنه لابد أن يكون له صانعاً أطلق عليه (الكلي– الله –الرب – الخالق – الأبدي – سمِّه أي شيء)
وعرف أنه أوجده لكي يُوجِد, وهذه نقطة هامة جداً أسس بها لكامل المفاهيم الروحية والعملية .
لو عدنا إلى الشيئية , هناك حالة فاليوم يطلق على الحركة الإنسانية بغض النظر عن النظريات التي ظهرت في الحداثة، مئة عام أو مئتا عام أو أكثر , تعني أن الإنسان وصل لمفهوم الحداثة فهي ليست آنية،لا، إنما هي انتقاله مما أطلق عليه الهمجية الأولى و المشاعية الأولى إلى المعرفية، ولم يدرك حتى الآن( الكثرة) من الذين تخصصوا في هذا البحث بأن هذا الإنسان الذي ظهر من الكهف أنه:
هل وجد في الكهف؟
أم دخل إليه هربا من سلطة الطبيعة، هرباً من الوحوش أو هرباً من قوة الإنسان على بعضه؟
عرَّف الأشياء كلها بما فيه ذاته وفكره , وأخذ يبني في المعرفة، فكان أول بناء في الإنسانية يظهر في هذه العملية (فهِم ما يحتاجه من غذاء، من شراب ومن تسوير لمسكن، من علاقة مع الحيوان– أي هذا يُربَّى وهذا لا يُربَّى ، وهذا يؤكل وهذا لا يؤكل، هذا ضار وهذا نافع – وأطلق الأسماء على كل الأشياء )
متى تحول إلى المادية – أي من المعرفة و التفكر إلى التملك وقتل بعضه و لماذا؟
في الأسطورة وفي المفاهيم الروحية هي قضية قداسة (قضية قابيل وهابيل) في الإسلام أو(هايين وقايين) في العهدين القديم والجديد، والكل أصبح ممتلك لفكرة قتل قابيل لأخيه هابيل وما أعطي من مواضيع وأحاديث حول هذه القضية, بأنه اشتهى زوجة أخيه أو أنه اشتهى قربان أخيه , وأنه تقدم إلى هذا الفعل فقتله، فبَشَر تعني (بدء شر – بدء شراهة – بدء جشع).
هذه الفلسفة البشرية التي نعاني مخرجاتها الآن على كوكبنا الحالي , وهو لم يقم بذلك –و أنا هنا أخالف كثيراً من المفاهيم التي سادت في العقل البشري – إنه قتله نتيجة طمعه بزوجة أخيه أو في قربانه– و برأينا كان القتل صراعاً على خلافة( الأب أو الآب أو الله ) أولاً , و صراع على القوة التي تريد أن تتخلص من الضعف , فـ(هايين) أو ( هابيل) إنساني , و قابيل ( قايين) يريد أن يتخلص من هذه الإنسانية لصالح امتلاك القوة المطلقة التي يتقدم من خلالها لحكم كل شيء , و هذا كلام حسّاس , و لكن عندما نتدارسه , نعلم ما يجري الآن , و أًسست من خلال هذه النظرية نظريات كثيرة ( الجنة و النار , المنطق و اللامنطق , فلسفات الحكم , بناء الحكم على القوى المادية) , و انطلقت الحياة .
نحن الآن مررنا بمراحل البناء (الشيئية – الإنسانية – البشرية)
بعد كل هذا وما رافقها من ولادات للأديان وللروحانيات وللأفكار المادية وأمام هذا الجشع الهائل في الاعتداء (اعتداء الإنسان على الإنسان)، من يقتل إنسان هو إنسان، ومن يعتدي على إنسان هو إنسان , ومن يسرق إنسان هو إنسان.
إذا لاعلاقة للمكوِّن الكلي (الخالق) بهذه الأفعال البشرية (اللاإنسانية) ومعها شهدنا أن هناك ولادات وتأسيس أعياد(عيد الحب والفلاحة والصناعة …)،أعياد , أي أن انتفاء كل الأشياء جعل منها –ولا أعني انتفاء (انتهاء) بل أعني انتفاء العملية الإنسانية فيها, لذلك أقروا لها يوماً في السنة .
واليوم نحن نشهد أن الجذر الإنساني واحد يعني قابيل (قاتل)بالعربية وأصعب حرف في العربية هو (القاف) يقابله (k) وهو أصعب حرف في الإنكليزية kill بينما الانسانية تتمسك بالبداية (beginning) و البناء(building) .
هناك مشتركات كثيرة ضمن آلية الفكر الإنساني التي يتم تجاوزها رغم الحديث (في الحداثة الآن) عن حقوق الإنسان! (ممن؟)
من الإنسان ذاته،لأن من يعتدي ومن يهدم ومن يقتل و من يقود هم البشر, وكلّها أفعال بشرية وهي اعتداء كلي على (الإنسانية).
يتبع قريباً حول علاقة الانسانية بالفن و علاقة الاتساتية بالعلمانية و الانسانية في الحضارة السورية .
