Občanská společnost je komplikovaný a stále diskutovaný pojem, který nicméně ve svém jádru značí především nevládní a neziskové instituce a organizace působící ve veřejné sféře v zájmu celospolečenské kultivace a rozvoje. Můžeme si představit charitativní organizace, odbory, organizace na ochranu lidských práv, kulturní instituce, ekologické organizace a podobně. Občanská společnost funguje jako most mezi státem a jednotlivci, podporuje občanskou participaci, chrání lidská práva a přispívá k udržitelnému rozvoji. Jejím hlavním reprezentantem jsou nevládní neziskové organizace, které působí nezávisle na vládě a soukromém sektoru a jejichž cílem je sloužit společnosti a dosahovat sociálních, kulturních a hospodářských cílů. Klíčové roli hraje pomoc dobrovolníků a dárců pro zapojení jednotlivých komunit, ochranu lidských práv a prosazování udržitelného rozvoje. Abychom si posvítili na syrskou občanskou společnost jak před pádem Asadova režimu, tak na to, co se očekává od nového vedení, setkali jsme se s doktorem Bahdžatem Akrúšem, předsedou správní rady organizace Kreativně pro vlast, která aktivně působí v syrské společnosti, abychom s ním pohovořili o výzvách, které před syrskou občanskou společností stojí, a o tom, co se očekává od nové éry.
Pane doktore, je nám ctí, že s Vámi můžeme udělat rozhovor. První otázka: Jaká je Vaše definice občanské společnosti a jak vidíte její roli v Sýrii, ať už nyní nebo v budoucnu?
Je mi potěšením být hostem Vaší mediální platformy. Co se týče občanské společnosti, jde o termín označující širokou skupinu nevládních a neziskových organizací a institucí, které jsou veřejně činné a jejich cílem je celospolečenský rozvoj. Patří mezi ně charitativní organizace, odbory, organizace pro ochranu lidských práv, kulturní instituce, ekologické organizace a další. Občanská společnost je mostem mezi státem a lidmi, podporuje občanskou participaci, chrání lidská práva a přispívá k dosažení udržitelného rozvoje. Naše nadace Kreativně pro vlast je neziskovou organizací, která se zabývá rozvojovým aspektem, tj. intelektuální, rozvojovou a pěstitelskou tvořivostí. Z toho je jasné, že občanská společnost neznamená jen charitativní organizace, ale může mít rozvojový a kulturní přesah. Občanský společnost zasahuje do fungování místních společenství, zároveň doplňuje činnost státu.
Lze dle Vás ztotožnit občanskou společnost s něčím, jako jsou lokální komunity?
Ne, občanská společnost rozhodně není synonymem pro lokální komunitu. Komunitou se rozumí skupina lidí, kteří žijí na určitém místě, sdílejí společné zvyky, tradice a kulturu. Občanská společnost je oproti tomu širší pojem, který zahrnuje organizace a instituce působící na širší úrovni, ať už místní, národní nebo dokonce mezinárodní. Občanská společnost podporuje občanské hodnoty a lidská práva, zatímco komunita se více zaměřuje na každodenní život a sociální interakce v určité oblasti.
Jak byste bez příkras charakterizoval stav současné syrské společnosti?
Sýrie čelí celé řadě problémů, ale pokud bych měl vyzdvihnout nějaká pozitiva, tak je to rozhodně kulturní a sociální rozmanitost, jistá solidarita a tmel mezi jednotlivými segmenty společnosti. Syřané během války projevili svoji houževnatost. Máme velmi silnou mladou generaci, která je navzdory špatným podmínkám ochotna budovat svůj byznys. Syřané během války prokázali velkou odolnost a schopnost přizpůsobit se obtížným okolnostem. Máme množství vzdělaných mladých lidí, kteří mohou být hnací silou změn a rozvoje. Syrská společnost má ovšem také slabiny. Zejména bych zmínil široce rozevřené sociální a politické nůžky. Válka zapříčinila hluboké rozpory ve společnosti, což komplikuje proces obnovy. Dalším problémem je zničená infrastruktura bránící rozvoji a prohlubující hospodářskou krizi. Také mnoho občanských organizací trpí nedostatkem zdrojů a odborníků, což omezuje jejich efektivitu.
Jakou roli podle Vás sehraje občanská společnost v budoucí Sýrii?
V nadcházející fázi obnovy země budeme potřebovat silnou a efektivní občanskou společnost. Je třeba podporovat občanskou angažovanost povzbuzováním občanů k účasti na rozhodování o věcech veřejných a na budování státu. Musíme monitorovat porušování práv a prosazovat sociální spravedlnost. Občanská společnost se také může podílet na cestě vedoucí k udržitelnému rozvoji. Budeme muset realizovat projekty řešící chudobu a nezaměstnanost a podporující vzdělávání a zdravotnictví. Stejně tak je třeba stavět mosty mezi různými vrstvami společnosti a podporovat hodnoty tolerance a soužití.
Jaké jsou podle Vás hlavní mechanismy pro rozvoj činnosti občanské společnosti v Sýrii?
Jednou z cest posílení úlohy občanské společnosti v Sýrii je rozhodně posilování mezinárodních partnerství, spolupráce s mezinárodními organizacemi s cílem získat finanční a technickou podporu. Nelze pominout budování kapacit prostřednictvím školení místních zaměstnanců v oblasti řízení projektů a řádné správy věcí veřejných. Přijetím zásad transparentnosti a zajištěním odpovědnosti organizací vůči komunitě se jistě posuneme mnohem dál. S programovým využitím sociálních médií a moderních technologií dojde ke zlepšení komunikace a koordinace mezi jednotlivými organizacemi. Musíme podporovat spolupráci mezi místními a mezinárodními organizacemi. Vytvářet pracovní sítě které umožní výměnu odborných znalostí a zdrojů.
Můžete nám prozradit něco bližšího o Vaší organizaci „Kreativně pro vlast“ (Mubdi’ún min adžli watan) a jejím působení v Sýrii?
Dělali jsme doslova vše, co bylo v našich silách, abychom vybudovali relativně solidní infrastrukturu rozšířenou v guveronorátech Damašek, Latákíja, Tartús, Suwajdá, Aleppo a Homs. Vykonali jsme spoustu práce se zaměřením na myšlení, rozvoj, podporou vědecké, vzdělávací, kulturní a umělecké tvořivosti. Každý rok udělujeme cenu (kreativci roku), která podporuje konkrétní aktéry v oblasti kultury a vzdělávání. V letošním roce máme velký zájem o malé projekty a máme investiční projekt v oblasti kultury, na kterém pracujeme v průběhu tohoto roku. Naše situace je celkově stabilní. Jedním z důvodů slabého potenciálu občanské společnosti v Sýrii je nedostatek mezinárodních organizací, které by podporovaly a sponzorovaly organizace občanské společnosti kvůli bezpečnostním a vojenským složkám, a občanská společnost rozvíjí svou činnost prostřednictvím těchto organizací, se kterými doufáme, že v další fázi budeme mít silnou komunikaci (organizace, které sponzorují projekty). Za minulého režimu se podpora omezovala na osvobozené oblasti, zatímco v režimem kontrolovaných oblastech vše řešil stát. Nyní doufáme, že dojde k rozšíření působnosti syrských občanských organizací, že budou mít podíl na financování a skrze něj čím dál větší podíl na rozvoji společnosti. Doufáme, že naše organizace „Kreativně pro vlast“ sehraje důležitou roli, protože se zabývá intelektuální situací, a protože v této fázi potřebujeme zejména pracovat s mládeží a jejím potenciálem. Bez toho bude naše práce marná. Naše organizace hraje významnou roli v oblasti péče o mládež, kreativitu a kulturu.
Jak si jako ředitel občansko-společenské organizace představujete budoucnost občanské práce v Sýrii? Jaké jsou Vaše sny v této oblasti?
To, co si přejeme a o co usilujeme, je, aby občanská společnost plnila svou skutečnou úlohu při budování naší vlasti. Občanská společnost má velmi silnou a významnou úlohu a je třeba se na ni spoléhat, aby bylo dosaženo udržitelného rozvoje. Pokud bude občanská společnost odstrčena na druhou kolej, nedojde k rozvoji státu. Usilujeme o to, aby občanská společnost převzala svou úlohu v oblasti rozvoje, informovanosti, budování projektů, svou úlohu při vzdělávání a kvalifikaci mládeže a měla skutečný dopad v terénu. Chceme, aby stát skutečně uznal sílu a význam občanské společnosti a aby se občanská společnost stala skutečným společníkem státu a překlenula propast mezi jednotlivci a vládami. Občanská společnost musí mít možnost hrát svou roli, ať už jde o organizace, instituce, strany nebo odbory, aby byla skutečně vlivná a reprezentovala plně své členy, svůj potenciál a ambice, a vyjadřovala své názory a myšlenky. Konkrétně syrská mládež je plná nápadů a má velmi úžasný tvůrčí rozměr, který vidíme prostřednictvím naší instituce (vidíme tvůrčí a intelektuální rozměr na vysoké úrovni). Pokud mládež a občanská společnost dostane své právo a svobodu realizovat své myšlenky a práci, dojde ke skutečné výstavbě státu. Pomůžeme státu s jeho celkovým hospodařením a mládeži tím, že rozvine své schopnosti a svůj intelekt k realizaci svých projektů, ať už malých, mikro nebo středních. Pokud jde o ty vyloženě velké projekt, aktuálně v Sýrii nejsme schopni vytvořit obrovské projekty, protože potřebují obrovské finanční prostředky, což kvůli stávající politické a hospodářské situaci není možné. Výstavba naší země může být realizována pouze prostřednictvím malých, středních a mikro projektů, a ty může realizovat pouze místní nebo občanská společnost. Pokud se podíváme na bohaté země, jako je Čína, Japonsko a další, velká část jejich ekonomiky závisí na malých projektech realizovaných jednotlivci v rámci jejich organizací, což je jedním z důvodů síly ekonomiky těchto zemí. Rádi bychom se v Sýrii v tomto inspirovali. Chceme, aby občanská společnost dostála svojí roli a plnila své povinnosti při budování ekonomiky země, z čehož budou mít prospěch všichni jednotlivci.
Pane doktore, chtěl byste uvést něco závěrem?
Posílením role občanské společnosti a rozvojem jejích pracovních mechanismů můžou Syřané překonat současné problémy a vybudovat stabilnější a prosperující budoucnost. Toto úsilí bude vyžadovat spolupráci všech stran (od státu po mezinárodní organizace, od jednotlivců po místní instituce), aby občanská společnost byla hnací silou pozitivních změn.
Doktora Akrúše vyzpovídal a reportáž připravil náš damašský dopisovatel Júnus an-Násir.
الدكتور بهجت عكروش: مؤسستنا (مبدعون) لديها مشروع الاستثمار في الثقافة ونعمل عليه خلال العام الحالي
دمشق – يونس أحمد الناصر
المجتمع المدني هو مفهوم يشير إلى مجموعة من المؤسسات والمنظمات غير الحكومية وغير الربحية التي تعمل في المجال العام بغرض تحقيق مصالح المجتمع وتنميته, هذه المؤسسات تشمل الجمعيات الخيرية، النقابات، المنظمات الحقوقية، المؤسسات الثقافية، والمنظمات البيئية، وغيرها, و يعمل المجتمع المدني كجسر بين الدولة والأفراد، ويعزز المشاركة المدنية، ويحافظ على حقوق الإنسان، ويساهم في تحقيق التنمية المستدامة, ومؤسسات المجتمع المدني هي منظمات غير حكومية وغير ربحية تعمل بشكل مستقل عن الحكومة والقطاع الخاص، وتهدف إلى خدمة المجتمع وتحقيق أهداف اجتماعية وثقافية واقتصادية, وتعتمد على جهود المتطوعين والتبرعات، وتلعب دورًا مهمًا في تعزيز المشاركة المجتمعية وحماية الحقوق ودفع عجلة التنمية المستدامة
لإلقاء الضوء على المجتمع المدني السوري (سابقا) قبل سقوط النظام والمأمول في ظل القيادة الجديدة التقينا الدكتور بهجت عكروش رئيس مجلس أمناء مؤسسة مبدعون من أجل وطن وهي مؤسسة مجتمع مدني وناشطة في المجتمع السوري لتحقيق أهدافها وغاياتها للحديث عن هموم وشجون المجتمع المدني والمأمول في العهد الجديد وكان لنا معه الحوار التالي:
الدكتور بهجت عكروش، نرحب بكم على صفحات موقع إعادة إعمار سورية التشيكي وننقل لكم تحيات إدارتنا الإعلامية التشيكية متمنين لكم التوفيق بعملكم
وسؤالنا الأول هو: التعريف بالمجتمع المدني وواقعه في سورية ودوره في بناء المستقبل.
الجواب: أهلا وسهلا بكم وأتشرف بوجودي معكم في هذه المنصة الإعلامية الدولية وجوابا على سؤالكم أقول: المجتمع المدني هو مفهوم يشير إلى مجموعة من المؤسسات والمنظمات غير الحكومية وغير الربحية التي تعمل في المجال العام بغرض تحقيق مصالح المجتمع وتنميته.
هذه المؤسسات تشمل الجمعيات الخيرية، النقابات، المنظمات الحقوقية، المؤسسات الثقافية، والمنظمات البيئية، وغيرها.
يعمل المجتمع المدني كجسر بين الدولة والأفراد، ويعزز المشاركة المدنية، ويحافظ على حقوق الإنسان، ويساهم في تحقيق التنمية المستدامة ومؤسستنا (مبدعون من أجل وطن) هي مؤسسة أهلية غير ربحية وتعنى بالجانب التنموي فهي ليست فقط (الفكري والتنموي ورعاية الابداع) ولا يعني أن المجتمع المدني هو الجمعيات الخيرية وإنما يمكن أن يكون تنموي وثقافي وهذا الجزء من المجتمع المحلي هو جزء من المجتمع المدني والذي فضاؤه أوسع ورديف لحالة الدولة بوجوده
السؤال الثاني: هل المجتمع المدني هو نفسه المجتمع المحلي؟
الجواب: لا، المجتمع المدني ليس مرادفًا للمجتمع المحلي.
المجتمع المحلي يشير إلى مجموعة من الأفراد الذين يعيشون في منطقة جغرافية محددة ويتشاركون في العادات والتقاليد والثقافة.
بينما المجتمع المدني هو مفهوم أوسع يشمل المنظمات والمؤسسات التي تعمل على مستوى أوسع، قد يكون محليًا أو وطنيًا أو حتى دوليًا.
المجتمع المدني يعمل على تعزيز القيم المدنية وحقوق الإنسان، بينما المجتمع المحلي يركز أكثر على الحياة اليومية والتفاعلات الاجتماعية داخل منطقة معينة
السؤال الثالث: لو تحدثنا عن واقع المجتمع السوري (عوامل القوة والضعف) لو تكرمتم.
الجواب: على الرغم من التحديات الكبيرة التي واجهها المجتمع السوري خلال السنوات الماضية، إلا أنه يتمتع بعدة عوامل قوة:
1- التنوع الثقافي والاجتماعي: سورية بلد غني بتنوعه الثقافي والديني، مما يخلق فرصاً للتعاون والتضامن بين مختلف فئات المجتمع
2- القدرة على الصمود: أظهر السوريون قدرة كبيرة على الصمود والتكيف مع الظروف الصعبة، خاصة خلال سنوات الحرب والأزمة الإنسانية
3- الشباب المتعلم: هناك نسبة كبيرة من الشباب المتعلمين الذين يمكن أن يكونوا قوة دافعة للتغيير والتنمية
لكن هناك أيضاً عوامل ضعف تواجه المجتمع السوري:
1- الانقسامات الاجتماعية والسياسية: الحرب تسببت في انقسامات عميقة داخل المجتمع، مما يجعل عملية إعادة البناء أكثر تعقيدًا
2- ضعف البنية التحتية: الدمار الذي لحق بالبنية التحتية يعيق عملية التنمية ويعمق الأزمات الاقتصادية
3- ضعف المؤسسات المدنية: العديد من المنظمات المدنية تعاني من نقص الموارد والخبرات، مما يحد من فعاليتها
السؤال الرابع: ما هو دور المجتمع المدني كما تحتاجه سورية المستقبل برأيكم؟
الجواب: في مرحلة إعادة الإعمار، يحتاج المجتمع السوري إلى مجتمع مدني قوي وفعال يمكن أن يلعب أدوارًا محورية بما يلي:
1- تعزيز المشاركة المدنية: من خلال تشجيع المواطنين على المشاركة في صنع القرار وبناء الدولة
2- حماية حقوق الإنسان: من خلال مراقبة انتهاكات الحقوق والعمل على تعزيز العدالة الاجتماعية
3- دعم التنمية المستدامة: من خلال تنفيذ مشاريع تنموية تعالج الفقر والبطالة وتدعم التعليم والصحة
4- تعزيز المصالحة الوطنية: من خلال العمل على بناء الجسور بين مختلف فئات المجتمع وتعزيز قيم التسامح والتعايش
السؤال الخامس: ما هي آليات تطوير عمل المجتمع المدني في سورية؟
لتعزيز دور المجتمع المدني في سورية، يمكن الاعتماد على الآليات التالية:
1- تعزيز الشراكات الدولية: من خلال التعاون مع المنظمات الدولية للحصول على الدعم المالي والفني
2- بناء القدرات: من خلال تدريب الكوادر المحلية على إدارة المشاريع والحوكمة الرشيدة
3- تعزيز الشفافية والمساءلة: من خلال تبني مبادئ الشفافية في العمل وضمان مساءلة المنظمات أمام المجتمع
4- الاستفادة من التكنولوجيا: من خلال استخدام وسائل التواصل الاجتماعي والتكنولوجيا الحديثة لتعزيز التواصل والتنسيق بين المنظمات
5- تعزيز التعاون بين المنظمات المحلية والدولية: من خلال إنشاء شبكات عمل تسمح بتبادل الخبرات والموارد
السؤال السادس: لو تحدثنا قليلا عن مؤسستكم (مبدعون من أن أجل وطن) وانتشارها في سورية؟
الجواب: الحمدالله لأن مؤسستنا (مبدعون) أخذت فرصة جيدة من خلال شبابها ومن خلال أعضائها الذين كانوا فاعلين وحاولنا أن نستخدم قوتنا وعلاقاتنا الشخصية أكثر من (السماح لنا) في أن نبني بنية تحتية تعتبر جيدة (نسبياً) وهي منتشرة في محافظات دمشق واللاذقية وطرطوس والسويداء وحلب وحمص, فلها انتشار جيد وقد قامت بالكثير من الأعمال التي تعنى بالفكر والتنمية وتعنى برعاية الإبداع العلمي والتربوي والثقافي والفني ونحن نقدم (جائزة مبدعون السنوية ) في كل عام تصرف في مكان معين في الثقافة والتربية وهذا العام مهتمون كثيراً بالمشاريع الصغيرة ولدينا مشروع الاستثمار في الثقافة نعمل عليه خلال العام الحالي ووضعنا مقبول وجيد , ومن أسباب ضعف إمكانات المجتمع المدني في سورية هو قلة وجود المنظمات الدولية التي تدعم وترعى منظمات المجتمع المدني بسبب الملف الأمني والعسكري والمجتمع المدني يطور أعماله من خلال هذا المنظمات التي نتمنى أن يكون لنا تواصل قوي معها في المرحلة القادمة( المنظمات التي ترعى المشاريع )
ففي الفترة السابقة (النظام السابق) كان الدعم محصوراً بالمناطق خارج سيطرة النظام(المحرر) وما كان منه موجوداً في مناطق النظام كان يتعامل مع الدولة ,فنتمنى الآن أن يكون هناك انتشار لمنظمات العمل المدني ويكون لمؤسسات المجتمع المدني السوري (حصة ونصيب) من التمويل ومن خلالها تنمية للمجتمع أكثر وأكثر وأن يكون لمؤسستنا( مبدعون من أجل وطن ) كونها تعنى بالحالة الفكرية ولأننا في هذا المرحلة نحتاج إلى بناء الإنسان وبناء الشباب ودون ذلك يذهب عملنا سدى ,ودور مؤسستنا كبير في مجالات رعاية الشباب والإبداع والثقافة
السؤال السابع: ما رؤيتكم كمدير مؤسسة مجتمع مدني لمستقبل العمل المدني في سورية؟ وكيف تطمحون لرؤية العمل المدني في سورية أن يكون؟
الجواب: كل ما نتمناه و بحقيقة الأمر و هذه أمنيات و طموح أن يمارس المجتمع المدني دوره الحقيقي في بناء المجتمع , و له دور قوي و كبير جدا خاصة في مجال التنمية , كما يجب أن يكون الاعتماد على المجتمع المدني في تحقيق التنمية المستدامة , و إن لم يعطى هذا الدور للمجتمع المدني لن يكون هناك تطور للدول , ونطمح أن يأخذ المجتمع المدني دوره في التنمية وفي التوعية وفي بناء المشاريع , ودوره في التدريب وتأهيل الشباب وأن يكون له وقع حقيقي على الأرض وأن يكون هناك اعتراف حقيقي من قبل الدولة بقوة وأهمية المجتمع المدني وإن يكون المجتمع المدني رديف حقيقي للدولة لرأب الصدع ما بين الأفراد والحكومات , واذا لم يكن ذلك ستكون الدولة و في مكان والشعب في مكان آخر , فلابد أن تكون إمكانية لقيام المجتمع المدني بدوره سواء منظمات أو مؤسسات أو أحزاب أو نقابات, أن تكون حقيقة هي مؤثرة وتمثل ما تمثل من أفرادها ومكنوناتها وطموحاتها ومعبرة عن آرائها وأفكارها, والشاب السوري مليء بالأفكار, ولديه بعد إبداعي رائع جداً نراها من خلال مؤسستنا (نرى بعداً ابداعياً وفكرياً عالي المستوى) فإن أعطي لهذا الشاب والمجتمع المدني حقه وحريته بممارسة فكره وعمله سيكون هناك بناء حقيقي للدولة وتساعد الدولة باقتصادها العام وتساعد المجتمع المدني والشباب بتنمية قدراتهم وتحفيز فكرهم على القيام بمشاريعهم سواء الصغيرة او المتناهية في الصغر أو المتوسطة -أما الكبيرة – فنحن في سوريا لسنا على قدرة إقامة مشاريع ضخمة ,فهي تحتاج لتمويل ضخم (بسبب الظرف السياسي والاقتصادي الموجود) بالتالي لا يمكن أن يكون هذا البناء إلا من خلال المشاريع الصغيرة والمتوسطة ومتناهية الصغر وهذه لا يمكن أن يقوم بها إلا المجتمع المحلي أو المدني , فإذا ذهبنا باتجاه الدول العظمى كالصين واليابان وغيرها فالكثير من اقتصادها يعتمد على المشاريع الصغيرة التي يقوم بها الأفراد ضمن مؤسساتهم وهي أحد أسباب قوة الاقتصاد الموجود فيها والتي نرغب بأن ينتقل إلى سورية وأن يعطى المجتمع المدني دوره وأن يقوم بواجبه في بناء اقتصاد الدولة الذي سيعود على الأفراد بالخير والبركة ..
السؤال الثامن: الدكتور بهجت عكروش، كلمة أخيرة تودون قولها.
الجواب: المجتمع المدني هو ركيزة أساسية لبناء سورية المستقبل، من خلال تعزيز دوره وتطوير آليات عمله، يمكن للمجتمع السوري أن يتجاوز التحديات الحالية ويبني مستقبلًا أكثر استقرارا وازدهارا.
يحتاج هذا الجهد إلى تعاون جميع الأطراف (من الدولة إلى المنظمات الدولية، ومن الأفراد إلى المؤسسات المحلية) لضمان أن يكون المجتمع المدني قوة دافعة للتغيير الإيجابي
