Navzdory přesvědčení mnohých nebylo slavné damašské vlakové nádraží Hidžáz první zkonstruovanou stanicí zamýšlenou coby výchozí bod pro cestující v rámci obřího projektu tzv. Hidžázské dráhy. Již v roce 1903 předložil architekt Gülnazar plány na výstavbu stanice al-Qadam, která byla výchozím bodem dráhy až do roku 1908, kdy španělský architekt Fernando de Aranda zahájil výstavbu stanice Hidžáz. Ještě před tím ovšem tento roku 1878 narozený Španěl postavil v Damašku budovu al-Ábid na náměstí al-Mardža. Mezi jeho další významné architektonické počiny patří hotel Zenobia v Palmyře, rezidenční budovy v damašské čtvrti al-Halbúní či stavba Damašské univerzity. Kromě svých aktivit na poli architektury de Aranda působil jako konzul své rodné země v syrské metropoli. Zde konvertoval k islámu, přijal jméno Muhammad a v roce 1969 spočinul na hřbitově v blízkosti brány al-Báb as-Saghír.
Nádraží Hidžáz bylo koncipováno coby velká vlaková stanice sloužící nákladní i osobní dopravě. Budova sloužící cestujícím se sestává ze dvou stejně rozměrných podlaží. Do prvního patra se vstupuje po schodištích, k nimž je přístup z obou stran vně budovy. Přízemí se skládá ze dvou křídel, mezi nimiž je velká hala otevřená do prostoru prvního patra, jež je určena pro prodej jízdenek a čekání cestujících na vlak. Pravé křídlo je rozděleno na několik místností pro cestující, jež dělí dle první, druhé a třetí třídy, a kromě toho se zde nachází kancelář pracovníků ostrahy. Levé křídlo v části s výhledem do předsálí je určeno pro zaměstnance jízdenkové a zavazadlové služby a v zadní části je prostor pro správce a přednostu stanice. Druhé patro je rovněž rozděleno na dvě křídla, která jsou od sebe oddělena otevřeným prostorem prvního patra, ale jsou spojena balkonem obíhajícím prostor haly. Obě dvě křídla sloužila k ubytování cestujících. Zatímco je budova zvenku symetrická, vnitřní členění se liší. Zvenčí jsou fasády zdobeny řadou architektonických prvků, které zdůrazňují význam budovy coby výchozí stanice Hidžázské dráhy. Celková plocha nádraží činí 219 441 metrů čtverečních, přičemž plocha samotné budovy je 925 metrů čtverečních.
Budova nádraží má nádhernou fasádu a při její stavbě bylo použito několik druhů kamene a mramoru. Větší části konstrukce budovy dominuje vápenec a ruhajbánský kámen a mezi patry je vytvořena krásná římsa. Kolem budovy je zespodu použit černý čedičový kámen a bílý mramor v podobě balustrové kuželky a sloupů balkonu tvořícího stříšku nad hlavním vchodem do stanice. Mramor byl rovněž použit ve spodní části horních oken budovy a na oknech s lomenými oblouky. Budova má tři vchody, jimž dominuje obrovský hlavní vchod pro cestující s výhledem na velkou halu i postranní halu zdobenou nádhernými dekoracemi, který se opírá o boční stěnu pomocí zdobných sloupů. Nachází se zde pět velkých dveří s výhledem na vlaková lůžka. Jedním z charakteristických rysů nádražní budovy Hidžáz jsou stropy v hlavní části haly a její koncové části kryté čtyřúhelníkovým štítem. Střecha budovy je plochá s výjimkou na ni vedoucího schodiště, které je ze tří stran kryto šikmým štítem a na čtvrté straně se protíná se štítem haly. V minulých letech byly v budově provedeny restaurátorské práce, při nichž byla obnovena střecha, očištěny kamenné fasády a na hlavních oknech a dveřích byly instalovány památkově chráněné vitráže, vše s ohledem na historickou a kulturní hodnotu budovy.
Nádraží Hidžáz stojí ve čtvrti al-Qanát na pozemku známém pod názvy Bustán al-Adžam či Bustán al-Gharba odkazujícími na cizinecký element. Ve své době byl prostor nádraží zakoupen za 800 zlatých lir. Před nádražím lze spatřit památník lékaře Muslima al-Bárúdího, mučedníka francouzské agrese proti Damašku v roce 1945.
Nádraží Hidžáz je jedinečnou architektonickou a historickou památkou v srdci Damašku, s níž se pojí příběh železniční trati, která měla být spojnicí mezi syrskou metropolí s posvátnou Medínou skrze jordánské hlavní město Ammán. Nádražní budova se díky svému nádhernému architektonickému tvaru stala důležitou dominantou Damašku a množství médií od tisku přes satelitní televizní stanice po internetové stránky ji opakovaně popisovalo coby emblém hlavního města. Budovu nacházející se v centru Damašku může návštěvník vidět hned z několika hlavních ulic, přičemž tato strategická poloha jen přidává ke zmiňované úchvatné ornamentální výzdobě. Jde o jednu z nemnoha historických damašských staveb, která byla postavena ve dvou architektonických slozích, v orientálním arabském stylu s geometrickými liniemi a v evropském stylu známém jako rokoko. To jí také dodává na výjimečnosti a jedinečnosti a přitahuje četné návštěvníky a turisty.
Odborníci potvrzují, že podoba nádraží byla ovlivněna místní architekturou, a to jak vnitřním perským dřevěným obložením haly a použitím damašských lilií nad obdélníkovými okny, tak černými čedičovými vrstvami, které budovu pozvedávají. Z hlediska formy, funkce a konstrukce je však budova odvozena od evropských vzorů. Zatímco se má obecně za to, že stanice byla postavena za vlády sultána Abdülhamida II. a guvernéra Husajna Názima Paši v roce 1908, skutečné datum stavby není dosud známo. S největší pravděpodobností byla dokončena a přijala první cestující v roce 1911.
Historický a kulturní význam nádraží Hidžáz podtrhuje skutečnost, že její zobrazení je součástí syrské národní měny na bankovce v hodnotě sta liber.
Reportáž pořídil náš damašský dopisovatel Júnus an-Násir.
محطة القنوات بدمشق ( الحجاز) تستخدمه وسائل الإعلام كشعار للعاصمة
دمشق – يونس أحمد الناصر
لم يكن مشروع محطة الحجاز هو أول مشروع لإقامة محطة كبيرة ينطلق منها الخط الحديدي الحجازي. ففي عام 1903 قدم المهندس المعماري كولنزر مخططات لبناء محطات المسافرين , ومن المعروف أن محطة القدم بقيت المنطلق الرئيسي للخط الحجازي منذ إنشائه وحتى إنشاء محطة الحجاز والذي قدم مخططات بناء المسافرين فيها المهندس المعماري الأسباني فيرناندو دي أراندا غونزاليسعام 1908 ( ولد عام 1878 م ودرس الهندسة المعمارية , أول أعماله في دمشق كانت بناء العابد في ساحة المرجة ثم محطة الحجاز .
عمل قنصلا لأسبانيا في دمشق واعتنق الدين الإسلامي وغير اسمه إلى محمد توفي عام 1969 م ودفن في الباب الصغير بدمشق , من أهم أعماله فندق زنوبيا بتدمر و مساكن الحلبوني بدمشق و بناء جامعة دمشق و محطة الحجاز )
ومحطة الحجاز هي محطة كبيرة تخدم أعمال الشحن والصيانة وحركة المسافرين.
وبناء المسافرين فيها يتألف من طابقين متساويين في المساحة يتم الوصول إلى الطابق الأول عن طريق أدراج يكون الدخول إليها خارج المبنى على جانبيه.
يتألف الطابق الأرضي من جناحين بينهما بهو كبير مفتوح إلى فراغ الطابق الأول وظيفته استقبال واستيعاب حركة المسافرين وقطع التذاكر والانتظار.
يقسم الجناح اليميني إلى عدة غرف تستخدم لانتظار ركاب الدرجات الأولى والثانية والثالثة إضافة إلى مكتب رجال الأمن.
والجناح اليساري يستخدم في القسم المطل منه على البهو لموظفي قطع التذاكر وخدمة الأمتعة وفي الجزء الخلفي منه للإداريين ورئيس المحطة.
أما الطابق الثاني فيقسم أيضاً إلى جناحين يفصل بينهما الفراغ المفتوح من الطابق الأول إلا أنهما متصلان بواسطة شرفة متحلقة حول فراغ البهو ومطلة عليه.
وهذان الجناحان كانا يستخدمان كسكن , والبناء ككل متناظر خارجياً مختلف داخلياً بالتقسيمات.
تزين سطوح البهو الرئيسي والمفتوح على طابقين مساحات كبيرة من الزخارف العربية المنفذة بأيدٍ محلية (أرابيسك).
ومن الخارج تزين الواجهات مجموعة من العناصر المعمارية تؤكد على أهمية هذا المبنى كبناء لمحطة انطلاق الخط الحديدي الحجازي.
تبلغ مساحة المحطة الإجمالية 219441 م2 أما مساحة البناء فتبلغ 925 م2.
وقد أقيمت محطة الحجاز على أرض كانت تعرف باسم بستان الأعاجم أو بستان الغربا وقد تم شراؤها بمبلغ 800 ليرة ذهبية.
يقوم بناء هذه المحطة في حي القنوات ومن هنا جاء اسمها ويقبع أمام المحطة نصب تذكاري للطبيب مسلم البارودي الذي استشهد إبان العدوان الفرنسي على دمشق عام 1945 .
ومحطة الحجاز تشكل آبدة معمارية فريدة تتوسط مدينة دمشق و معلماً تاريخياً هاماً يقدم حكاية مشوقة لأول سكة قطار عرفتها دمشق حيث الخط الحديدي الحجازي الذي قرر له أن يربط دمشق بالمدينة المنورة مروراً بمدينة عمان الأردنية , فإن مبنى المحطة ذا الشكل المعماري الجميل أصبح يشكل معلماً هاماً من معالم دمشق و صارت العديد من محطات التلفزة الفضائية و من وسائل الإعلان و الإعلام المقروء و المكتوب و المرئي تقدم مبنى محطة الحجاز كشعار للعاصمة دمشق والميزة بهذا المبنى الذي يتوضع وسط دمشق أنه يمكن لزائر دمشق أن يشاهده من عدة شوارع رئيسية وهذا الموقع الاستراتيجي للمبنى رافقه أيضا تميزه كمبنى معماري فريد حيث تكثر فيه الزخارف المعمارية و الأرابيسك و لعله من المباني الدمشقية التاريخية القليلة الذي بني على شكلين من العمارة وهو الطراز الشرقي العربي بخطوطه الهندسية و الطراز الأوروبي المعروف باسم (الروكوكو) و هذا أعطاه أيضاً تميزاً و تفرداً و جعله يعج بالزوار و السياح.
و يؤكد الباحثون أن بناء المحطة تأثر بالعمارة المحلية من خلال الاكساءات الداخلية للبهو المشغول بالخشب العجمي و استخدام الزنبقة الدمشقية فوق النوافذ المستطيلة و كذلك من خلال المداميك البازلتية السوداء التي ترفع البناء عن الأرض أما التشكيل و الوظيفة و الإنشاء فهي مستقاة من نماذج أوروبية ويؤكد الباحثون أن مبنى المحطة أقيم في عهد السلطان عبد الحميد الثاني سنة 1908م أيام الوالي حسين ناظم باشا إلا أن التاريخ الحقيقي للبناء ما يزال مجهولا وعلى الأرجح انتهى انجازه واستقبل المسافرين عام 1911م
و لمبنى المحطة واجهة رائعة و قد استخدم في بنائها عدة أنواع من الحجارة و الرخام فهناك الحجر الكلسي و الرحيباني المسيطر على أغلب بناء المبنى و تشكل بين كل طابق و آخر كورنيشاً جميلاً و هناك الحجر البازلتي الأسود المستخدم بشكل محيط بالمبنى من الأسفل والرخام الأبيض المستخدم بشكل درابزوني و أعمدة محدودة للشرفة التي تشكل مظلة للمدخل الرئيسي للمحطة كما استخدم في أسفل النوافذ العليا للمبنى و هناك أيضا الرخام القرميدي الذي استخدم للنوافذ ذات الأقواس المدببة و للمبنى ثلاثة مداخل الأول الرئيس ضخم للركاب يطل على بهو كبير بارتفاع طابقين يطل على رواق محلق زين بالزخارف البديعة و يستند على الجدار الجانبي بواسطة دعامات مزخرفة و هناك خمسة أبواب كبيرة تطل على أرصفة القطارات و من الأمور المميزة لمبنى محطة الحجاز هناك الأسقف في الجزء الرئيسي من البهو مغطى بجملون رباعي و الأجزاء الطرفية منها مغطاة بجملون رباعي أيضا أما القسمان الواصلان بين الجزء الرئيسي و الطرفي فلها سقف مستو باستثناء بيت الدرج المؤدي إلى السطح فهو مغطى بجملون مائل من ثلاث جهات حيث يتقاطع مع جملون البهو من الجهة الرابعة ولقد تمت في السنوات القليلة الماضية أعمال ترميم في المبنى حيث رمم سقف المحطة و نظفت الواجهات الحجرية و تم تركيب الزجاج المعشق التراثي على النوافذ و الأبواب الرئيسية للمحطة بهدف المحافظة على القيمة التراثية للمحطة .
ونظراً للأهمية التاريخية والأثرية التي تحظى بها هذه المحطة فقد تم وضع صورتها على العملة الوطنية من فئة المائة ليرة سورية .
