Taqíja je pojem islámského náboženství, jímž se rozumí skrývání vlastní víry a formální akceptace víry dominantní skupiny ve snaze uchránit se před zlem a nebezpečím. Jejím smyslem je zajistit kontinuitu života a zachovat ohroženou duši. V širším chápání ovšem taqíju nelze chápat coby omezující se na islám a muslimy. Je to koncept praktikovaný od počátku stvoření do současnosti, neboť pronásledování odlišných, minoritních myšlenek je po celou historii lidstvu vlastní. Dějiny vyprávějí příběhy mnoha obětí, které se odvážily odchýlit od normy a veřejně vyjevit svoji víru, za kteroužto troufalost zaplatily tím nejdražším. Náboženství přitom nemusí být zdaleka tím jediným, co jednotlivci a menšinové skupiny skrývají. Skrývání se může týkat mnoha oblastí v životech lidí, ať již jde o politickou opozici vůči vládnoucímu režimu, homosexuální chování, které řada společností odmítá, ale kupříkladu i před rodiči tajené kouření mladistvých a mnoho dalšího.
V našich orientálních společnostech nese pojem taqíja ovšem primárně náboženské konotace, přičemž paralely lze nalézt i v jiných civilizacích, tam kde v rámci společnosti dominovalo konkrétní náboženství a nebyla tolerována náboženství odlišná nebo probíhalo pronásledování i v rámci různých směrů jednoho náboženství. V průběhu dějin se různé společnosti dívaly na lidi stojící mimo rámec dominantního náboženství jako na nevěřící, neznabohy či další zvláštní kategorie umožňující s takovými lidmi jednat jako s podřízenou nižší třídou, ba dokonce je v krajních případech i připravit o život. Je obecně známé, že taqíju, tedy zapírání víry kvůli pronásledování, praktikovali příslušníci všech monoteistických náboženství, ale i stoupenci jiných věrouk, jakož i příznivci politických hnutí a stran ve fázi svého „tajného boje“. Náboženské války mezi katolíky a protestanty v nedávné minulosti v Evropě jsou klasickým příkladem toho, kdy lidé za svoji příslušnost k náboženství platili cenu nejvyšší. Předtím byli křesťané pronásledováni v Římské říši a Kristus Pán za svoji odlišnost zaplatil životem ve společnosti, která odlišnost nepřipouštěla. V moderní době mohou za příklad v arabských zemích zase sloužit pronásledovaní komunisté či nacionalisté, kteří se stavěli panujícím společenským pořádkům.
A s počátkem islámského poselství jsme slyšeli o pronásledování muslimů, kteří byli mučeni, jako rodina Jásira a dalších, kteří byli nuceni emigrovat do Habeše, jejíž negus odlišnost toleroval a chránil ty, kteří mají odlišné názory. Ale již s koncem éry „pravověrných chalífů“ (ar-rášidún) se objevili netolerantní cháridžovci a poté umajjovský stát uvalil tvrdé represe proti stoupencům Alího ibn Abí Táliba, kteří čelili zatýkání, zabíjení a vysídlování, pokud se nerozhodli skrýt před společností lásku k Alímu a slíbit věrnost Umajjovcům po následující generace. A neméně zlé bylo, když Abbásovci převzali vládu a začali pronásledovat Umajjovce i potomky Alího a Fátimy jen kvůli jejich menšinové víře, aby po nich přišli Osmané a pronásledovali Abbásovce a vůbec všechny Araby, kteří se odlišovali od osmanského kréda. Mnozí jistě slyšeli o fatwě „al-hámidíja“, kterou vydal muftí osmanských zemí a kvůli níž tekly potoky krve alawitů, drúzů, ismáʽílitů, asyrských, arménských či chaldejských křesťanů a dalších, kteří byli obviněni z nevíry, zatímco život si zachránili ti, kteří svoji víru skrývali. Na počátku dvacátého století jsme zase slyšeli o svobodných Arabech, kteří zaplatili životy na šibenicích kvůli politickému postoji požadujícímu nezávislost na umírající Osmanské říši.
S blížící se nezávislostí Sýrie a odchodem francouzských kolonizátorů vznikla syrská národně osvobozenecká hnutí – baasisté a socialisté –, která zprvu tajně šířila své myšlenky mezi masami a v pravé chvíli se spojila v Socialistickou stranu arabské obrody (Baas), která se 8. března 1963 dostala k moci a realizovala ideje, které slibovala lidem ve fázi „tajného boje“. Skrývání se není potupou nebo urážkou, jak se někteří domnívají, ale spíše nezbytnou fází tak, jako je třeba připravit a obdělat půdu před vhozením semen, která později vyklíčí a přinesou plody.
Vrátíme-li se k náboženství, v němž se taqíja hojně používá, nacházíme ji v judaismu, křesťanství a islámu, jejichž stoupenci byli pronásledováni, ale dnes vidíme, jak se rozrostlo, co zasadili, a jak se jejich myšlenky rozšířily. Taqíju budou lidé praktikovat, co budou na planetě, pokaždé, když budou v nebezpečí, aby následně mohli zveřejnit své myšlenky, až nastane vhodná doba. Dějiny byly rovněž svědkem, jak se uvedená náboženství rozdělila na skupiny, z nichž si každá osobuje nárok na pravdu, kterou šíří mezi svými stoupenci a získává stoupence nové. Na tom není nic špatného ani nebezpečného, dokud se neuchýlí k intelektuálnímu terorismu, který odlišné ideje zakazuje a prolévá krev jejich stoupenců.
Svoboda lidského myšlení – dle mého pevného přesvědčení – vede k otevírání nových obzorů a lidskému pokroku tak, jako když se slavná irácká architektka Zaha Hadid odvážila porušit rovné linie a proměnit je v půvabné křivky, aby její kreativní návrhy obletěly svět a ohromily všechny, kdo se zabývají architekturou a stavitelstvím.
التقية بين الباطنية و الإرهاب الفكري
دمشق- يونس أحمد الناصر
التقية كما يعرفها المتدينون هي إظهار معتقد الجماعة و إخفاء المعتقد الخاص وهي كما يفهمها جميع الناس (اتقاء شر أو خطر فيما لو عرفت الجماعة اعتقادك أو رأيك الحقيقي ) حرصاً على استمرارية الحياة لحفظ النفس أو استمرارية الحياة بدون منغصاتو قد مارستها الشعوب منذ بدء الخليقة و انتشرت عبر العصور في المجتمعات القديمة و الحالية بسبب الاضطهاد للفكر للمختلف الخارج عن فكر الجماعة الأكبر , و يحدثنا التاريخ عن ضحايا كثر تجرأوا للخروج عن المألوف و القول بقول لم تألفه الجماعات فدفعوا أرواحهم ثمناً لهذه الجرأة و ليس بالضرورة أن يكون ما يخفيه الفرد أو الجماعات الذين يمثلون أقليات في مجتمعاتهم معتقدا دينيا بل ينسحب على كثير من الأمور الحياتية كالمعارضة السياسية لنظام حكم أو سلوكيا كالمثلية الجنسية و التي ترفضها كثير من المجتمعات قديما و حديثا و ربما تنسحب على أيضا على التدخين الذي يمارسه المراهقون خفية عن أهلهم و غير ذلك كثير .إلا أن المفهوم العام عن التقية يظهر (دينيا) في مجتمعاتنا الشرقية عموما و ربما لها ما يوازيها في مجتمعات أخرى في العالم قديما و حديثا عندما يفرض المجتمع دينا معينا على المجتمع و لا يتسامح مع المختلفين دينيا أو حتى ضمن الدين الواحد بفرقه المتعددة و المتشعبة فمع ظهور الأديان التي رافقت الإنسان عبر التاريخ كان ينظر المجتمع للمختلف بأنه خارج عن الملة و تنسحب عليه صفات أخرى يحكم بها مجتمع الأغلبية على المختلفين بالكفار و الملحدين والأقليات المختلفة و غير ذلك من ألقاب قد تقود لهدر حياة هؤلاء الأفراد أو التعامل معهم بدونية عن المؤمنين بالفكر العام للمجتمع باعتبارهم طبقة أدنى .و كلنا يعلم بأن أتباع كل الرسالات التي نعتقد بأنها سماوية أو تلك التي نصفها بالوضعية قد مارسوا ” التقية ” و كذلك الأحزاب السياسية في حياة البشرية في مرحلة ” النضال السري ” فتخبرنا الحروب الدينية في الماضي القريب في أوربا كيف دفع أصحاب المذاهب الأخرى حياتهم ثمنا لمعتقدهم الديني (حروب الكاثوليك و البروتستانت ) و قبلها أصحاب الاعتقاد المسيحي في روما و كيف دفع السيد المسيح حياته ثمنا لهذا الاختلاف في مجتمع لا يسمح بهذا الاختلاف و حديثا كيف دفع الشيوعيون أو القوميون في بلادنا العربية أثمانا باهظة لمعتقداتهم المختلفة باعتبارهم أقليات في مواجهة الاعتقاد العام و في صدر الرسالة الإسلامية سمعنا كيف تم تعذيب المسلمين كآل ياسر و المسلمين القلائل في تلك الفترة و كيف اضطروا للهجرة لبلاد الحبشة التي يؤمن ملكها النجاشي بالاختلاف و حمايته لأصحاب الرأي المختلف و قبل نهاية العهد الراشدي و ظهور اختلاف ” الخوارج ” في الرأي و في صدر الدولة الأموية و القمع الشديد الذي واجهه ” محبي علي بن أبي طالب ” و ما واجهوه من اعتقال و قتل و تشريد أو اضطرار لإخفاء محبة علي في مجتمع واسع أعلن ” البيعة ” للأمويين جيلا بعد جيل و لم يكن الأمر أقل سوءا عندما انتقل الحكم للعباسيين الذين اضطهدوا بدورهم الأمويين و آل البيت سواء لا لشيء إلا لاختلاف فكري اعتقدته ” الأقليات ” حتى جاء العثمانيون فاضطهدوا العباسيين و كل العرب المختلفين عن عقيدة العثمانيين و ربما سمع كثيرون عن فتوى الفناء أو الفتوى ” الحامدية ” التي أطلقها مفتى الديار العثمانية بحق كل الأقليات و التي جرت بسببها أنهار الدماء من العلويين و الموحدين الدروز و الاسماعيليين و المسيحيين الآشوريين و الأرمن و الكلدان غيرهم بإلصاق تهم الكفر بهم ما اضطر من بقي منهم على قيد الحياة لإخفاء معتقده خشية على حياته و في مطلع القرن العشرين سمعنا و عرفنا كيف دفع الأحرار من العرب حياتهم على أعواد المشانق ثمنا لموقفهم السياسي المطالب باستقلال بلادهم عن الإمبراطورية العثمانية رغم أن هؤلاء الأحرار قد كانوا في مرحلة كمون ( تقية ) و لكنهم استفادوا من مرحلة (الرجل المريض ) ليعلنوا رأيهم بضرورة استقلال بلادهم و مهدوا بدمائهم الطريق لهذا الاستقلال و مع قرب استقلال سورية و جلاء المستعمر الفرنسي نشأت حركات التحرر القومي و أعني حركتي البعث و الاشتراكيين و عاشتا فترة نضال سري ينشرون أفكارهم بين الجماهير إلى أن حانت الفرصة و اندمجت الحركتين لتشكيل حزب البعث العربي الاشتراكي و الوصول للسلطة في الثامن من آذار 1963 و تطبيق أفكارهم التي وعدوا بها الجماهير في مرحلة ” النضال السري “( التقية ) ليست عاراً أو سبة كما يتخيلها البعض بل هي مرحلة ضرورية كتمهيد الأرض و فلاحتها قبل رمي البذور التي ستنبت لاحقا لتعطي الثمار و بالعودة للأديان التي يتم استعمال التقية فيها على نطاق واسع فقد وجدناها في اليهودية و المسيحية و الإسلام و اضطهد أصحابها و لكننا نرى اليوم بأن ما زرعوه قد نبت و انتشرت أفكارهم لتعم الأرض و ستبقى التقية ما بقي الإنسان على الكوكب يمارسها عندما يشعر بالخطر و يعلنها عندما تكون الظروف قد أصبحت مناسبة و رأينا كيف افترقت هذه الأديان فرقاً كل منها يدعي فهمه الصحيح للدين و ينشر بين أتباعه رؤيته لهذا الفهم و يستقطب مؤيدين جدد ( التبشير ) و ليس في ذلك ضرراً أو خطر إلا بنشوء الإرهاب الفكري الذي يحظر هذه الأفكار و يحاصرها و يقود لاحقا لسفك دماء معتنقيها و برأينا إعطاء الحرية لتفكير الإنسان يقود لفتح آفاق جديدة للعقل البشري و للمقاربة نذكّر بالمهندسة المعمارية العراقية زها حديد التي تجرأت على كسر المستقيمات و تحويلها لمنحيات ساحرة فغطت تصاميمها المبدعة مساحة العالم و أذهلت كل العاملين في مجالات الهندسة و البناء .